Ліда

Калі дакладна паўстаў горад сёння сказаць цяжка. Верагодна, у 1180 годзе паселішча ўжо існавала. Аднак афіцыйным годам заснавання горада лічыцца 1323 год, калі князь Гедымін загадаў будаваць тут замак. Такое рашэнне было стратэгічна важным, так як Ліда размяшчалася на тэрыторыі, якую неаднаразова спрабавалі захапіць крыжакі. Менавіта з-за гэтага будаўніцтва абарончага збудавання стала правільным дзеяннем. Замак ўзвялі ў месцы, дзе рака Каменка ўпадала ў раку Ліду, на штучна насыпаным востраве. Каля сцен быў выкапаны вялікі роў, які запоўнілі вадой.

Пасля смерці князя Гедыміна Вялікае княства Літоўскае было падзелена на надзелы, Лідскі дастаўся аднаму з сыноў - Кейстуту. Далей горад перайшоў князю Альгерду, а той у сваю чаргу дараваў замак свайму паверанаму - Вайдылу. Пасля смерці апошняга Ліда зноў перайшла ва ўладанні вялікага князя, на гэты раз ім стаў Ягайла. У 1392 годзе ў выніку здачы замка крыжакам, якія ў той час дапамагалі князю Вітаўту змагацца за ўладу, было падпісана Востраўскае пагадненне. Яно абвяшчала канчатак міжусобнай вайны і фактычна давала права Вітаўту на праўленне Вялікім княствам Літоўскім.

Да пачатку XVI стагоддзя Ліда была адным з найважнейшых гарадоў ВКЛ. Адзін час у замку жыў хан Тахтамыш, затым Хаджы-Гірэй, некаторы час тут правялі палонныя жонка і дзеці смаленскага князя Юрыя Святаславіча. Лідчане актыўна ўдзельнічалі ва ўсіх войнах вялікіх князёў, напрыклад, Лідская харугва была выстаўлена ў агульным войску на знакамітай Грунвальдскай бітве 1410 году. З часоў Стэфана Баторыя тут пачынаюць сяліцца габрэі, якія займаліся гандлем, што прывяло да актыўнага развіцця горада. У 1590 годзе вялікі князь Жыгімонт III даруе Лідзе грамату на самакіраванне (магдэбургскае права).

Цяжка прыйшлося жыхарам Лідчыны падчас казацка-сялянскай вайны 1654-1663 гадоў. У той час ўкраінскія казакі разрабавалі гэтую тэрыторыю, затым наступіў год голаду, эпідэміі, а ў 1659 годзе сюды прыходзіць расійскае войска Хаванскага, якое ўрываецца ў замак і знішчае большасць жыхароў. Улічваючы няшчасці, што зваліліся на гэтага горад, кароль Вішнявецкі дае жыхарам пэўныя прывілеі, якія дапамагаюць аднаўляць эканоміку. Але ў 1679 годзе ў Лідзе здараецца вялікі пажар, які забраў шмат жыццяў і разбурыў жылыя будынкі. Не паспеўшы акрыяць ад гэтага няшчасця, горад спальваюць шведы. Наступны прадстаўнік улады ВКЛ Аўгуст III працягвае дапамагаць жыхарам Ліды, у прыватнасці, ён вызваляе іх ад вайсковай павіннасці, а таксама пераглядае гарадскія выплаты.

Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай ў 1795 годзе горад пераходзіць да Расійскай імперыі. Далей жыхары становяцца сведкамі прыезду імператара Аляксандра I, вайны 1812 года, паўстання 1831 года. У XIX стагоддзі яшчэ не раз жыхары Ліды перажывалі буйныя пажары, якія выносілі жыцця людзей і разбуралі пабудовы. У гэты ж час актыўна пачынае развівацца прамысловасць, будавацца чыгунка, расце колькасць аб'ектаў інфраструктуры і прадпрыемстваў. Да пачатку XX стагоддзя налічвалася 14 заводаў і фабрык, за год праводзіліся 4 буйныя кірмашы, працавалі банкі і натарыяльныя канторы, былі адкрыты бальніцы і навучальныя ўстановы.

У выніку савецка-польскай вайны і падпісання ў 1921 годзе Рыжскай мірнай дамовы Ліда ўвайшла ў склад Польскай дзяржавы як частка Навагрудскага ваяводства. Гэта быў адзін з самых закінутых рэгіёнаў Польшчы, аднак геаграфічнае становішча і актыўнае мясцовае насельніцтва дазволілі Лідзе павысіць свой узровень. Адкрыліся новыя прадпрыемствы: лесапільні, хімічная фабрыка «Карона», фабрыка абутку «Ардаль» і іншыя.

Вялікая Айчынная вайна прыйшла ў горад у першы ж дзень: ужо 22 чэрвеня варожая авіяцыя пачала бамбіць Ліду. Ўлады пачалі эвакуацыю, аднак армія немцаў ужо падступала да горада. Акупацыя суправаджалася крывавым тэрорам, дакументы сведчаць пра планамернае знішчэнне насельніцтва горада. 8 мая 1942 года адбылося масавая пакаранне больш за 5,5 тыс. жыхароў. Нягледзячы на цяжкае становішча, актыўна дзейнічалі падпольшчыкі, у ліку якіх Аляксандр Клімко, Маша Кастроміна, Анатоль Качан і многія іншыя. Вызвалены горад быў падчас аперацыі «Баграціён» ў 1944 годзе.

У паваенны час праходзіла аднаўленне горада, прамысловасці. Актыўна будаваліся жылыя комплексы, аб'екты культуры. Сёння Ліда - сучасны буйны горад, адміністрацыйны цэнтр раёна, дзе кожны год праводзяцца маштабныя мерапрыемствы.

Горад з багатай гісторыяй, захаванымі помнікамі і сучаснай інфраструктурай - такой паўстае сёння Ліда перад вачыма жыхароў і турыстаў. Гэта месца, дзе старажытны замак выдатна спалучаецца з сучаснымі аб'ектамі прамысловасці. Прыехаць у Ліду - выдатны выбар для ўсіх, хто хоча пазнаёміцца з гісторыяй і культурай Заходняй Беларусі.

Адным са знакавых месцаў для гасцей з'яўляецца Лідскі замак . Гістарычныя крыніцы паведамляюць, што пабудаваны ён быў вялікім князем Гедымінам у першай палове XIV стагоддзя. Месца было абрана спецыяльна, каб у будучыні да замка было складана падступіцца ворагам. Сёння замак адрэстаўраваны і адкрыты для наведвання турыстамі. Штогод тут праходзяць рыцарскія турніры, тэатралізаваныя паказы.

Сярод архітэктурных помнікаў у Лідзе варта адзначыць рэлігійныя: касцёл Узвышэння Святога Крыжа XVIII стагоддзя, Свята-Міхайлаўскі кафедральны сабор пачатку XIX стагоддзя і сучасная царква Панцеляймона Лекара, якая прыемна здзіўляе вонкавым строем. Ёсць у горадзе і іншыя помнікі, якія прыцягваюць увагу ўсіх турыстаў, а некаторыя з іх ужо сталі сапраўднай візітнай карткай. Яскравым прыкладам служыць скульптура лазеншчыка Васі , памацаўшы нос і руку якога, многія спадзяюцца здабыць шчасце. Недалёка ад цэнтра горада знаходзіцца помнік Францыску Скарыну скульптара Валяр'яна Янушкевіча. Жэст - паднятая ўверх рука - пазначае мудрасць, веды і сілу чалавечай думкі. Цікавай з'яўляецца скульптура сонечных гадзін , якія высечаныя на баку гранітнага каменя. Хібнасць складае прыкладна 5 хвілін.

Ліда таксама знакамітая сваім Курганам Бессмяротнасці , які прысвечаны Вялікай Айчыннай вайне. Засыпаны ён быў ў 1966 годзе і ўяўляе сабой пяцігранную піраміду. У курган ўмантаваная капсула, вакол якой і пачыналі насыпаць святую зямлю, прывезеную рознымі дэлегацыямі. У 1973 году помнік дапоўнілі нахіленымі пілонамі, якія сталі сімваламі артылерыйскіх гармат.

У 2008 годзе ў гонар 685-годдзя горада быў усталяваны валун з надпісам і гербам. Аўтарам стаў мясцовы скульптар Рычард Груша. На адным з галоўных праспектаў Ліды размясціўся не менш знакаміты помнік - «Бронзавы герб горада» . Ён уяўляе сабой льва, які трымае герб з двума ключамі. Аўтар - Уладзімір Жбанаў.

Адной з галоўных славутасцяў горада з'яўляецца Лідскі піўны завод . Гэтае прадпрыемства дзейнічае ўжо больш за 140 гадоў, а слава аб ім даўно выйшла за межы нашай рэспублікі. Супрацоўнікі завода могуць прапанаваць падрабязную экскурсію па цэхах прадпрыемства, распавесці пра нюансы вырабу, відах і правілах дэгустацыі сапраўднага піва. Такія экскурсіі карыстаюцца асаблівай папулярнасцю.

Штогод у горадзе праходзіць адзін з найбуйнейшых фестываляў Беларусі - Lidbeer. Гэта свята хмеля, соладу і вады, на які прыязджаюць не толькі беларусы, але і госці з блізкага замежжа. Цэлы дзень у Лідзе гучыць музыка, прадаюцца вырабы рамеснікаў і, вядома, усе спрабуюць знакамітае мясцовае піва. А ўвечары гасцей чакае святочны канцэрт з удзелам зорак эстрады Беларусі, Расіі, Украіны.

Сёння гэты горад з'яўляецца неад'емнай часткай беларускай гісторыі і турызму. Папулярнасць яго расце з кожным годам, а розныя мерапрыемствы толькі падмацоўваюць жаданне наведаць месца, дзе вялікі князь Гедымін аднойчы вырашыў пабудаваць замак.