Літэратурная Аршаншчына

Езуіцкі калегіум - адна з лепшых навучальных устаноў свайго часу і адна з галоўных выбітнасцяў Оршы. Раней да вытанчанага барочнага комплексу прылягаў самы вялікі касцёл горада, заснаваны канцлерам Вялікага княства Літоўскага Львом Сапегам. Касцёл, нажаль, не захаваўся. Але захаваліся жылыя карпусы, якія памятаюць квартырантаў Напалеона і Стэндаля і выпушчаныя тут складанкі лепшых драм і інтэрмедый эпохі барока, якія захоўваюцца ў бібліятэцы Уроцлава.

Вось ужо больш за 500 гадоў, на маляўнічым беразе Дняпра, купаламі да неба цягнецца храм. Гэта Царква Святога Прарока Іллі - самая старажытная культавая пабудова горада. Пабудаваная з дрэва, яна не раз мяняла сваё аблічча і пакутавала ад пажараў. І ўжо ў канцы XIX стагоддзя здабыла надзейныя каменныя сцены. Тады ж тут быў адроджаны жаночы Свята-Ўспенскі манастыр, які дзейнічае дагэтуль. Ажурная і лёгкая царква псеўдарускага стылю натхняе і жыхароў і госцяў Оршы.

У Куцеінскай слабодцы каля 400 гадоў назад заснаваны быў кляштар праваслаўны - Свята-Багаяўленскі мужчынскі кляштар. Цяпер ён размешчаны ўжо ў горадзе Орша, але яго магутныя сцены і назва захоўваюць памяць пра залаты час яго - пра першыя 30 гадоў існавання. Гісторыя манастыра ведала перыяды росквіту і заняпаду. Лепшыя часы прыйшліся на першую палову XVII стагоддзя. Пры манастыры дзейнічала друкарня, у якой працаваў кнігадрукар Спірыдон Собаль. На тэрыторыі манастыра ўсталяваны памятны знак у гонар «Чытанкі». У наш час адноўлена царква Святой Сёмухі. Часткова захаваліся карпусы для манахаў, якія выкарыстоўваюцца як жылыя і службовыя памяшканні архімандрыта.

Вада і вецер - яны былі асноўнай крыніцай энергіі аж да з'яўленні электрарухаўікоў. А вадзяныя млыны - самымі важнымі прамысловымі прадпрыемствамі гарадоў. З-за непатрэбнасці ад большасці млыноў засталіся толькі руіны, але не ў Оршы. Велічнае збудаванне з чырвонай цэглы - некалі самае рэнтабельнае прадпрыемства ва ўсёй Магілёўскай губерні. Ходзіць павер'е, што падмурак яе пры пабудове крывёй абрасілі - адгэтуль і такі высокі прыбытак. А цяпер у сценах старажытнага млына дзейнічае Этнаграфічны комплекс «Млын» - жыццё яе працягвае набіраць звароты.

У гісторыю Вялікай Айчыннай вайны Орша ўвайшла як горад, дзе адбыўся першы залп «Кацюшы». Ён доўжыўся 8 секунд, але гэтага хапіла, каб чыгуначная станцыя з нямецкімі эшалонамі была цалкам абхоплена полымем. Сіла выбухаў перагортвала нават паравозы, а 10-тонавыя нямецкія танкі шпурляла нібы цацачныя кубікі. Мемарыяльны комплекс «Кацюша» створаны і ў памяць пра гераічны ўчынак салдатаў і іх камандзіра, загінулым пры выкананні баявой задачы.

«Ляўкі» - незвычайна адасобленае і маляўнічае мястэчка, дзе асабліва любіў праводзіць час Янка Купала. І не дзіўна - пейзаж дзівіць сваёй ціхай прыгажосцю, Вы адразу адчуеце, як натхненне праходзіць праз душу ціхай песняй. Купала прыязджаў сюды кожны год ранняй вясной і заставаўся да позняй восені. У галоўным будынку створана мемарыяльная экспазіцыя, а ў будынку канторы былога Копысскага лясніцтва, дзе ў 30-е гады спыняўся Янка Купала, змесцавана літаратурная экспазіцыя, якая асвятляе жыццё і дзейнасць паэта тых гадоў. У склад мемарыяльнага комплексу ўваходзяць гаспадарчыя пабудовы, хата шафёра, гараж, у якім экспануецца купалаўская машына «Шэўрале». А скульптурная кампазіцыя А.Анікейчыка «Восень паэта» з'яўляецца адным з лепшых помнікаў народнаму паэту.