Даніна памяці ахвярам фашызму

Памяць пра сотні тысяч габрэяў Беларусі і краін Заходняй Еўропы, якія знайшлі сваю магілу на беларускай зямлі, увасабляе мемарыял «Яма», збудаваны на месцы самага страшнага сакавіцкага пагрому 1942 г. Мемарыял уяўляе сабою глыбокую яму, да якой вядуць усходы з 27 пераплеценых паміж сабой постацяў, якія ідуць на растрэл. Ніводнай пэўнай выявы ці твару, толькі абліччы, цяні, у якіх адлюстравана нечы лёс...

"Людзі, схіліце галовы! На гэтым месцы знаходзіўся лагер смерці "ТРАСЦЯНЕЦ", у якім фашысты знішчылі каля 206000 чалавек!". Канцлагер «Трасцянец» стаў чацвёртым па ліку знішчаных у ім людзей пасля сумна вядомых Асвенцыма, Треблинка і Майданека. Мірным жыхарам і ваеннапалонным з усяго Савецкага саюза, грамадзянам габрэйскай нацыянальнасці з Польшчы, Аўстрыі, Германіі і Чэхаславакіі, якія былі расстраляныя і спалены ў гады Вялікай Айчыннай вайны ў лагеры Трасцянец прысвечаны мемарыяльны комплекс. Тут можна ўбачыць вагоны, у якіх прыбывалі ў Малы Тростинец дэпартаваныя габрэі з усёй Заходняй Еўропы. Стэлы і помнікі, прысвечаныя людзям якія знаходзіліся ў лагеры. Наведаўшы Малы Тростинец Вы пабываеце на землях, якія да нашых дзён захоўваюць слёзы і кроў загінулых тут людзей.

Адна з трагічных старонак гісторыі беларускага народа - выпрабаванні, якія выпалі на долю вязняў Азарычскага лагера. Ён быў створаны як зброя знішчэння савецкіх салдатаў. Ідэя прыналежала прафесару Блюменталю, які прапанаваў масава заразіць вязняў сыпным тыфам, каб салдаты пры вызваленні канцлагера заразіліся, актыўна пераносячы інфекцыю далей і, такім чынам, Савецкае войска запусціла б працэс самазнішчэння. Цяпер памяць пра «геніяльную задумку» захоўвае мемарыял сярод пустэчы. Памяць пра гэтыя жудасныя падзеі дазволіць кожнаму прачуць гора і скруху за пацярпелых на роднай зямлі таксама як і выпрабаваць радасць вызвалення ад фашысцкіх захопнікаў.

Гэта месца з сімвалічнай назвай «Чырвоны бераг». У аднайменнай вёсцы знаходзіцца Мемарыяльны комплекс, прысвечаны дзецям, загінулым падчас Вялікай Айчыннай вайны. Тут быў створаны «донарскі цэнтр», куды звозілі дзяцей з усіх наваколляў, каб да апошняй кроплі выпампаваць чыстую кроў з юных цел. Кроў выкарыстоўвалі для параненых нямецкага войска. Сустрэне Вас дзяўчынка, якая стаіць пасярод пустога пляца і зачыняе твар рукамі. А далей пусты клас з белых парт, аднак, ніхто і ніколі не сядзе за гэтыя парты. Не сядуць тыя самыя 1990 вучняў, загінулых тут. І толькі ліст маленькай вязніцы да таты, перанесены на школьную дошку, распавядзе Вам пра перажытыя тут падзеі.