Шляхам Адама Міцкевіча

У Завосьі, у 1798 годзе нарадзіўся Адам Міцкевіч і ў той час знаходзілася сядзіба сям'і пісьменніка. Сёння тут размешчаны музейны комплекс, які паўтарае планоўку традыцыйнага шляхецкага фальварка канца XVIII – пачатку XIX стагоддзяў. У яго цэнтры знаходзіцца хата, насупраць размешчаны амбар, хлеў і гумно. Тутака ж пабудаваны студня-журавель, склеп і лазня на беразе невялікай сажалкі. У залах хаты-сядзібы разгорнутая літаратурна-дакументальная экспазіцыя «Вяртанне пана Тадэвуша», якая пазнаёміць Вас з гісторыяй фальварка ў Завосьі.

Напачатку XVII стагоддзя ў Наваградку абгрунтаваліся прадстаўнікі каталіцкага ордэна - Дамініканцы. Для іх і быў збудаваны касцёл, што спалучае ў сабе элементы пышнага і святочнага барока і позняга класіцызму. Чаго толькі не пабачыў храм: ваяры і пажары, збожжасховішча і мэблевы склад, запусценне і ліквідацыю ордэна. Аднак у лепшыя часы пры касцёле дзейнічаў манастыр і школа. У школе гэтай вучыўся пісьменнік і палітык Адам Міцкевіч.

Яшчэ напачатку XIV стагоддзя Вялікі князь літоўскі Гедемин запрасіў у Наваградак Францысканцаў. Каля ста гадоў яны працавалі над стварэннем свайго храма - касцёла Св. Антонія. Храм завершаны - але ўжо праз 50 гадоў каталіцкі ордэн змушаны пакінуць кляштар. Аднак, нягледзячы на вехі лёсу, ён дайшоў да нашага часу, хай трохі перайначаны. Пра яго гісторыю і ролю ў горадзе Вам яшчэ давядзецца пазнаць.

Наваградак – першая сталіца Вялікага княства Літоўскага. Горад з тысячагадовай гісторыяй захаваў дзіўныя пейзажы ўзгоркаў і лясоў, выгляд на якія адкрываецца з замкавай гары. А на ёй узвышаюцца руіны велічнага замка, дзе шмат стагоддзяў назад быў каранаваны Міндоўг. Наваградскі замак, размешчаны на вяршыні ўзгорка, бачны за шмат кіламетраў ад горада – вежы яго, нібы волаты, высечаны з каменнай груды, здалёк паведамлялі пра моц і веліч крэпасці.

Напачатку XVIII стагоддзі, на тэрыторыі пабудаванага Вітаўтам у 1395 году аднаго з першых беларускіх касцёлаў, быў збудаваны Фарны касцёл. Выдатны выгляд на яго адкрываецца з «замкавай гары». Белы манументальны храм з чырвоным дахам выгодна кантрастуе з выдатнымі пейзажамі пагорыстай мясцовасці.

Каля Замкавай гары размешчаны незвычайны пагорак, насыпаны ў гонар вялікага беларускага паэта. Ён быў закладзены 27 мая 1924 года. Першую жменю зямлі на месца будучага кургана кінуў кіраўнік Міцкевічскага камітэта прафесар Станіслаў Вайцяхоўскі, а затым - жыхары Навагрудчыны, Літвы і Польшчы. На працягу 7 гадоў сюды прыязджалі землякі А.Міцкевіча, а таксама простыя прыхільнікі яго таленту, каб прывезці крыху зямлі са сваёй радзімы. Хто не мог прыехаць, дасылаў яе поштай. Курган рос і рос. Чэрвень 1830 года быў абвешчаны «Міцкевічскімі днямі». Улады абвясцілі аб хуткім завяршэнні будаўніцтва. Гэтае рашэнне выклікала наплыў турыстаў у Навагрудак - кожны хацеў паспець прыняць удзел ва ўзвядзенні кургана. 28 чэрвеня 1931 года пасля службы ў Фарным касцёле, дзе хрысцілі А.Міцкевіча, помнік быў урачыста перададзены гораду.

Помнік А.Міцкевічу адкрыты ў 1993 годзе ў мясцовым парку па праекце скульптара Валяр'яна Янушкевіча. Больш за стагоддзе спатрэбілася на тое, каб увекавечыць памяць паэта ў Навагрудку: першая спроба ўсталяваць мемарыял мела месца яшчэ ў канцы 1860 года. Помнік усталяваны перад уваходам на Замчышчы, што вельмі сімвалічна: фарміраванне асобы паэта з юных гадоў адбывалася пад уражаннем тых падзей навагрудскай гісторыі, што згулялі велізарную ролю ў лёсе ўсяго краю, які сам Міцкевіч назваў Літвой, называючы самога сябе - як спадчынніка гэтага багатага гістарычнага мінулага - літвінам.

Дом-музей Адама Міцкевіча ў г. Навагрудку з'явіўся ў верасні 1938 года ў месцы, дзе калісьці жылі бацькі знакамітага польска-беларускага паэта, публіцыста і грамадскага дзеяча. Сваім адкрыццём музей абавязаны намаганням добраахвотнай навуковай супольнасці «Мицкевичский камітэт».
Да 1991 года будынак музея рэканструявалі па вобразу гістарычнага арыгінала XIX стагоддзя, тут з'явіліся флігель, калодзеж, альтанка, свіран. На сённяшні дзень у музеі сабрана калекцыя з больш за 8 000 экспанатаў: асабістыя рэчы, дакументы, партрэты сям'і Адама Міцкевіча, кнігі XVIII стагоддзя, знойдзеныя на радзіме паэта археалагічныя знаходкі і многае іншае.