Гісторыя развіцця
Упершыню мястэчка Ружаны (Ражаны) згадваецца ў пісьмовых крыніцах у 1490 г. Дакладна вядома, што да 1552 г. належалі Тышкевічам, пасля чаго перайшлі ў валоданьне роду Брухальских. У 1598 г. Барташ Брухальский прадаў свае сядзібы ў Ласасіне і Ружанах канцлеру Вялікага Княства Літоўскага Льву Сапеге, які зрабіў Ружаны асноўнай сваёй рэзідэнцыяй. Ружаны ўваходзілі ў Слонімскі павет Навагрудскага ваяводства. Пасля набыцця Ружан Леў Сапега пачынае ўзвядзенне абарончага замка ў мястэчку. Будаўніцтва заканчваецца ў 1602 г.
У пачатку XVII ст. Ружаны з'яўляюцца заможным гандлёвым месцам, размешчаным на шляху ў Брэст і Тэрэспаль. У горадзе налічваецца каля 400 дамоў, працуюць цагляны і кафляны заводы. Дзякуючы намаганням роду Сапегаў Ружаны 20 чэрвеня 1637 г. атрымліваюць Магдэбургскае права. У горадзе ўзводзіцца ратуша, у якой праходзяць пасяджэнні магістрата. Акрамя таго, Ружаны атрымліваюць свой уласны герб які ўяўляе сабой шчыт срэбранага колеру, на якім намаляваны вянок з чырвоных руж. У цэнтры вянка узвышаецца фігура Святога Казіміра - нябеснага заступніка Вялікага княства Літоўскага, з лілеямі і крыжом у руках.
З другой паловы XVII стагоддзя Ружаны пачынаюць прыходзіць у заняпад і з багатага мястэчка паселішча ператвараецца ў адзін з самых бедных гарадоў ВКЛ. Паўстанне шляхты і канфедэратаў 1698 г. супраць Сапегаў цалкам знішчыла горад. У гады Паўночнай вайны (1700–1721 гг.) Ружаны зноў былі разбураныя. Пасля вайны пачынаецца абнаўленне разбуранага замка, які пасля заканчэння будаўніцтва становіцца сапраўднай перлінай ці беларускім Версалем. У тыя часы ў палацы захоўвалася казна Вялікага Княства Літоўскага, праводзіліся дзяржаўныя прыёмы. Акрамя таго, замак Сапегаў у Ружанах неаднаразова прымаў каралёў Рэчы Паспалітай. Напрыклад, у 1784 г. у Ружанах гасцяваў Станіслаў Аўгуст Панятоўскі.
У 1786 г Сапегі аддаюць Ружанскі замак у арэнду і пераносяць сваю рэзідэнцыю ў Дзярэчын. Арандатар арганізоўвае ў замку фабрыку па вытворчасці шаўковых тканін, аксаміту і сукна. Таксама на фабрыцы вырабляліся карэты і лакаваныя экіпажы. Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 г. Ружаны апынуліся ў складзе Расійскай імперыі. За ўдзел прадстаўнікоў роду Сапегаў у нацыянальна-вызваленчым паўстанні 1830–1831 гг. ружанскія валодання былі канфіскаваныя. У 1834 г. палац быў здадзены ў арэнду і ў замку зноў была арганізавана ткацкая мануфактура.
Па статыстычных дадзеных да Першай сусветнай вайны (1914–1918 гг.) У Ружанах пражывала каля 7000 чалавек. У 1915 г. Ружаны былі акупаваны нямецкімі войскамі, а ў 1919–1920 гг. – польскімі. Па выніках Рыжскага мірнага дагавору 1921 г. Заходняя Беларусь, у тым ліку і Ружаны, увайшлі ў склад Польшчы, дзе знаходзіліся да восені 1939 г., калі канчаткова ўвайшлі ў склад БССР. Ружаны былі акупаваны нямецка-фашысцкімі захопнікамі ўжо на другі дзень Вялікай Айчыннай вайны – 23 чэрвеня 1941 г. Ад гітлераўцаў мястэчка было вызвалена 13 ліпеня 1944 г.
Пасля вайны пасёлак атрымаў актыўнае развіццё. Сёння ў Ружанах дзейнічаюць мэблевая фабрыка, вытворча-харчовы завод і вытворча-гандлёвы камбінат, функцыянуюць установы культуры і адукацыі.
Турыстычны патэнцыял
Несумненна, галоўнай турыстычнай славутасцю Ружан з'яўляецца палац Сапегаў – помнік архітэктуры з элементамі позняга барока і класіцызму. Замак, пабудаваны ў канцы XVI – пачатку XVII ст. канцлерам Вялікага Княства Літоўскага Львом Сапегам ўяўляў сабой абарончае ўмацаванне з рысамі параднага стылю. У XVI – XVII стст. Ружанскі палац быў цэнтрам палітычнага і культурнага жыцця княства, але ў пачатку XVIII ст. быў разрабаваны і разбураны ў выніку міжусобных сутыкненняў і вайны са шведамі. Актыўнае аднаўленне і другое жыццё палаца пачалася пры Аляксандру Сапегу, па даручэнні якога палац быў перабудаваны. Да нашых дзён захаваліся руіны галоўнага і ўсходняга карпусоў, аркады, уязная брама і флігелі. У цяперашні час цалкам рэканструяваны брама і два флігелі, у якіх размешчаны музей. Для наведвальнікаў даступны чатыры экспазіцыйныя і адна выставачная зала. Дзве экспазіцыйныя залы размяшчаюцца ва ўсходнім флігелі і распавядаюць пра гісторыю замка. Экспазіцыя, якая знаходзіцца ў заходнім флігелі, знаёміць наведвальнікаў з гісторыяй Ружан і родам Сапегаў. У зале «Гасцёўня канцлера» узноўлены інтэр'еры XVII–XVIII стагоддзяў, сярод якіх, для наведвальнікаў музея, праводзяцца тэатралізаваныя гістарычныя рэканструкцыі.
Акрамя палаца Сапегаў у Ружанах маецца некалькі архітэктурных гістарычных славутасцяў. Касцёл Найсвяцейшай Тройцы – помнік архітэктуры рэнесансу і барока, пабудаваны ў 1615–1617 гг. Львом Сапегам на месцы драўлянага касцёла 1596 г. Першапачатковае аблічча касцёла мела готыка-рэнесансныя рысы. У 1780 г. была праведзена рэканструкцыя і касцёл набыў характэрныя рысы класіцызму.
Практычна цалкам адну з бакоў галоўнай плошчы Ружан займае комплекс манастыра базыльянаў з царквой Св. Пятра і Паўла. Цяпер праваслаўная, а ў мінулым ўніяцкая Петрапаўлаўская царква была ўзведзена ў 1762–1778 гг. у стылі барока. Жылы корпус манастыра базыльянаў быў пабудаваны некалькі пазней – у 1784–1788 гг.
У гарадскім пасёлку часткова захавалася сінагога, пабудаваная ў барочным стылі, якая з'яўляецца поўнай копіяй гарадзенскай сінагогі.
Ружаны – гэта месца, абавязковае да наведвання з пункту гледжання гісторыка-культурнай спадчыны і выдатны варыянт падарожжа выхаднога дня.
