Гісторыя развіцця
Першае пісьмовае згадванне аб Бярозе адносіцца да 1477 г. i звязана з тым, што ўладальнік вёскі Ян Гамшэй заснаваў тут касцёл Святой Троіцы. Ужо да канца XV стагоддзя Бяроза становіцца буйным гандлёвым паселішчам і атрымлівае права на правядзенне штотыднёвага кірмашу. У перыяд з 1538 па 1600 гг. пасёлак быў буйным цэнтрам кальвінізму на беларускіх землях. У 1617 г. мястэчка становіцца ўласнасцю канцлера Вялікага княства Літоўскага Льва Сапегі, які адразу ж пачынае ўладкоўваць і развіваць Бярозу на свой лад. Леў Сапега закладвае новы касцёл, а ў 1629 г. дазваляе мясцоваму габрэйскаму насельніцтву адкрыць сваю школу і сінагогу. Пасля смерці Льва Сапегі маёнтак у Бярозе пераходзіць да яго старэйшага сына Яна Сапегі, а пасля да яго малодшага брата Казімера Льва Сапегі. Апошні адрозніваўся вялікай пабожнасцю. Казімер Леў Сапега з'яўляецца заснавальнікам картузскага кляштара ў Бярозе.
Першы камень у падмурак манастыра быў закладзены ў 1648 г., аднак, працягу будаўніцтва перашкодзіла Казацкая вайна, якая пачалася ў тым жа годзе і смерць караля Рэчы Паспалітай Уладзіслава IV. Толькі ў 1650 г. у Варшаве быў падпісаны акт, які сведчыць аб заснаванні манастыра картэзіянскі (картузианского) манаскага ордэна. Будаўніцтва манастыра ў Бярозе было скончана у 1689 г. Дзякуючы назве манастыра і манаскага ордэна мястэчка атрымала новую назву - Бяроза-Картузская. Будаўніцтва буйнога хрысціянскага цэнтра спрыяла развіццю гандлю і рамёстваў у мястэчку. З часам, манастыр у Бярозе стаў адным з самых буйных ва ўсёй Рэчы Паспалітай. Манастырскі комплекс складаўся з будынка касцёла, манаскіх келляў, трапезнай, бібліятэкі, шпіталя, аптэкі і гаспадарчых пабудоў. Акрамя гэтага манастыр быў акружаны ровам і каменнай сцяной з вартавымі вежамі, таму з'яўляўся яшчэ і выдатным абарончым збудаваннем.
Падчас Паўночнай вайны (1700-1721 гг.) Бярозаўскі картузіанскі манастыр быў абложаны шведамі ў 1706 г. у выніку аблогі манастыр быў узяты штурмам, захоплены і разрабаваны. Другі раз горад і манастыр пацярпелі падчас ваеннага паходу Аляксандра Суворава 1772 г. у выніку якога адбыўся Першы падзел Рэчы Паспалітай. Аднак, пад уладу Расійскай імперыі Бяроза трапіла толькі пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 г.
У 1830-1831 гг. у Бярозу ўвайшлі рускія войскі, якія задушылі нацыянальна-вызваленчае паўстанне і, пры гэтым, часткова разбурылі горад. У 1863-1864 гг. на тэрыторыі Беларусі зноў успыхнула нацыянальна-вызваленчае паўстанне пад кіраўніцтвам К. Каліноўскага, у якім актыўна ўдзельнічалі жыхары Бярозы, а таксама манахі-картэзіянцы. За актыўны ўдзел апошніх у паўстанні рускія ўлады зачынілі каталіцкі манастыр. У 1866 г. комплекс быў часткова разбураны, а цагліы з якіх быў пабудаваны кляштар былі выкарыстаны пры будаўніцтве салдацкіх казармаў. У 1871 г. недалёка ад Бярозы была пракладзена чыгунка Варшава-Масква, якая злучыла мястэчка з суседнімі гарадамі, а таксама Брэст-Літоўскам і Смаленскам. У апошняй чвэрці XIX стагоддзя колькасць насельніцтва складала каля 5000 чалавек.
У 1915 г. у ходзе Першай сусветнай вайны Бяроза была захоплена германскімі войскамі. Нямецкая акупацыя працягвалася да студзеня 1919 г., калі горад на месяц быў захоплены Чырвонай арміяй. Ужо ў лютым 1919 г. Бярозу захапілі палякі. У перыяд Савецка-польскай вайны горад некалькі разоў пераходзіў то да Саветаў, то да палякаў, пакуль канчаткова не ўвайшоў у склад Польшчы ў 1921 г. па выніках Рыжскай мірнай дамовы, дзе знаходзіўся да восені 1939 г. У міжваенны перыяд у Бярозе-Картузскай у будынку былых вайсковых казармаў размяшчаўся лагер для праціўнікаў кіруючага рэжыму, які ў савецкіх і постсавецкіх крыніцах называецца першым канцэнтрацыйным лагерам. Лагер сумна вядомы жорсткім рэжымам і здзекаваннямі над вязнямі. За 5 гадоў існавання канцлагера ў ім пабывала каля 10 тысяч чалавек, многія з якіх загінулі. Восенню 1939 г. Бяроза як частка Заходняй Беларусі ўвайшла ў склад БССР.
Да Другой сусветнай вайны вялікую частку насельніцтва горада складалі яўрэі (каля 80%). Бяроза была акупаваная нямецка-фашысцкімі захопнікамі ўжо на другі дзень Вялікай Айчыннай вайны - 23 чэрвеня 1941 г. Практычна адразу ж у горадзе было арганізавана габрэйскае гета, у якое звозілі габрэяў з суседніх раёнаў. У Бярозаўскім гета загінула больш за 8000 чалавек. Пасля заканчэння Вялікай Айчыннай вайны яўрэйская абшчына спыніла сваё існаванне, а польскае насельніцтва горада было выселена за межы БССР.
Сёння Бяроза - гэта сучасны горад, у якім функцыянуюць некалькі буйных прамысловых прадпрыемстваў, установы культуры і адукацыі.
Турыстычны патэнцыял
Бяроза - горад з багатай на падзеі і старажытнай гісторыяй, які валодае даволі высокім турыстычным патэнцыялам. У горадзе захаваліся руіны манастыра картэзіянцаў XVII стагоддзя. Картэзіянцы былі манахамі-пустэльнікамі, таму планіроўка манастыра ў Бярозе была асаблівай, якая адказвае аскетычнаму жыццёваму ўкладу, які панаваў у гэтых сценах. Да нашых дзён захаваліся руіны ўязной брамы, фрагменты званіцы, будынак шпіталя і частка сцяны з адной з кутніх вежаў.
Таксама ўяўляе цікавасць царква Св. Пятра і Паўла - помнік архітэктуры руска-візантыйскага стылю, перабудаваная перад Першай сусветнай вайной. Да 1839 г. царква была ўніяцкай, а пасля яе пераасвяцілі ў праваслаўную.
Несумненна прыцягвае да сябе ўвагу будынак з чырвонай цэглы, якое знаходзіцца ў самым цэнтры Бярозы. Гэта знакамітыя Чырвоныя казармы, узведзеныя ў 1870 г. з цаглінаў картэзіянскага манастыра. Падчас Першай сусветнай вайны ў будынку знаходзіўся нямецкі шпіталь, а пазней - сумна знакаміты канцлагер. Сёння ў будынку казармаў размяшчаюцца крамы, кафэ і галерэя.
Падрабязна азнаёміцца з гісторыяй Бярозаўскага краю можна ў мясцовым гісторыка-краязнаўчым музеі. Экспазіцыя музея складаецца з трох частак: першая распавядае пра гісторыю Бярозаўскіх зямель ад першабытнаабшчыннага ладу да пачатку XVII стагоддзя; другая - пра жыццё мястэчка з XVII - да сярэдзіны ХIХ стагоддзя; трэцяя частка - ахоплівае жыццё Бярозы-Картузскай у канцы ХIХ - пачатку ХХ стст.
