Юдаізм ў Беларусі

вернуться к разделу "Рэлігійны турызм у Беларусі"

Юдаізм - адна з першых монатэістычных і адна з самых старажытных рэлігій чалавецтва. Узнікла ў габрэйскага народа каля 3000 тысяч гадоў таму. Юдэямі з'яўляюцца людзі, народжаныя габрэямі,ці якія прынялі юдаізм. На сённяшні дзень у свеце налічваецца 13,5 млн. юдэяў, што складае каля 0.2% усяго чалавецтва.

Адной з галоўных кананічных кніг у юдаізме з'яўляецца Танах (Стары Запавет Бібліі), складовай часткай якога з'яўляецца Тора (Вялікае Пяцікніжжа Майсея). Бо тэксты Торы з'яўляюцца вельмі складанымі для разумення, нават для тых людзей, якія займаюцца яе вывучэннем, існуе кніга Мішна. Мішна - гэта каментарыі да Торы, напісаныя іудзейскімі багасловамі, у III стагоддзі н.э. Пазней была напісана Герамія - каментарыі да Мішны. Мішна і Герамія разам складаюць Талмуд. Талмуд і Тора рэгламентуюць усе аспекты жыцця юдэя, у тым ліку грамадзянскае і крымінальнае права. Чытанне Талмуда лічыцца вельмі важным заняткам, дазволеным толькі габрэям.

Першыя звесткі аб пранікненні юдаізму на тэрыторыю сучаснай Беларусі ставяцца яшчэ да IX-XIII стст . Вялікі Князь Вітаўт у 1388 годзе выдаў першы ў гісторыі Беларусі прывілей брэсцкім габрэям, які юрыдычна рэгламентаваў жыццё гэтага народа на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага. Згодна з дакументам, юдэям гарантавалася недатыкальнасць асобы і свабода набажэнства, было дазволена набываць маёмасць. Ганенні на габрэяў па абвінавачванні іх ва ўжыванні хрысціянскай крыві - забараняліся. Па многіх палажэнням прывілею габрэі прыраўноўваліся да шляхціцам. Напрыклад за забойства яўрэя належыла такое ж пакаранне як за забойства шляхетнага чалавека.

Прывілы Вітаўта па габрэйскім пытанні былі самымі верацярпімымі і прагрэсіўнымі з усіх юрыдычных дакументаў Еўропы. Так як умовы жыцця, паўната правоў і свабодаў у Вялікім княстве Літоўскім былі лепшыя і шырэй - колькасьць габрэйскага насельніцтва з цягам часу няўхільна ўзрастала. Да канца XVIII стагоддзя 70-90% насельніцтва беларускіх гарадоў і мястэчак складалі юдэі. Гэта звязана з тым, што ў 1791 г. расійская імператрыца Кацярына II выдала ўказ, па якім габрэі маглі жыць толькі ў межах пэўных тэрыторый. Такімі тэрыторыямі з'яўляліся землі Рэчы Паспалітай, у склад якой раней уваходзіла Беларусь. Габрэям забаранялася займацца сельскай гаспадаркай, таму сяліліся яны пераважна ў гарадах і мястэчках, каб мець магчымасць займацца гандлем, медычнай або юрыдычнай практыкай.

мемарыяльны комплекс Яма Юдаізм сінагогі ў Гродна Юдаізм

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 г. многія габрэі імігравалі ў ЗША і Заходнюю Еўропу. Таксама на працягу ўсяго ХХ стагоддзя колькасць яўрэйскага насельніцтва ў Беларусі паступова скарачалася. Пасля страшнага генацыду Другой Сусветнай вайны і ўціску па нацыянальнай прыкмеце ў СССР большасць габрэяў вырашылі пакінуць краіну і пасяліцца на тэрыторыі сваёй гістарычнай радзімы - у толькі што створанай у 1948 г. дзяржаве - Ізраілі.

Генацыд габрэяў у гады Другой сусветнай вайны.

Халакост - гэта страшная трагедыя ў гісторыі яўрэйскага народа, генацыд, уладкованы нацыстамі і іх памагатымі ў 1933-1945 гг. За час генацыду рознымі спосабамі было знішчана больш за 6 млн. Габрэяў, палова з якіх жыла на тэрыторыях, якія ўваходзілі ў склад СССР. У Беларусі размяшчаўся адзін з найбуйнейшых лагераў смерці «Малы Трасцянец». У Мінску, у межах Ракаўскага прадмесця, традыцыйнага месца жыхарства габрэяў, было ўладкована Мінскае гета - адно з найбуйнейшых у Еўропе. Вязнямі гета з'яўляліся каля 100 тысяч чалавек, у тым ліку габрэі з Заходняй Еўропы.

У Беларусі існуюць помнікі і мемарыяльныя комплексы, увекавечваць памяць нявінна забітых габрэяў у гады Другой Сусветнай вайны. Адзін з такіх комплексаў знаходзіцца на вуліцы Мельнікайтэ, недалёка ад Ракаўскага прадмесця, дзе размяшчалася Мінскае гета - гэта мемарыяльны комплекс "Яма". Пад Баранавічамі на месцы яшчэ аднаго габрэйскага гета, ахвярамі якога сталі 12 тысяч чалавек, усталяваны мемарыял.

Нямала знакамітых мастакоў, акцёраў, навукоўцаў і палітыкаў габрэйскай нацыянальнасці з'яўляюцца выхадцамі з Беларусі. Сярод іх: Марк Шагал - адзін з самых яркіх прадстаўнікоў мастацкага авангарду ХХ стагоддзя; Хаім Суцін - мастак «Парыжскай школы", родам з Смілавіч, Мінскай губерні; Леон Бакст - мастак і сцэнограф, які аздабляў пастаноўкі балетаў Сяргея Дзягілева ў Парыжы. Заснавальнік знакамітай кінакампаніі «Метро Голден Майер» Луіс Майер быў родам з Беларусі. Таксама многія галівудскія зоркі маюць беларускія карані: Скарлет Ёхансан, Майкл Дуглас, Харысан Форд, Ліза Кудроў.

Тры прэзідэнта Ізраіля былі выхадцамі з Беларусі. Гэта першы прэзідэнт дзяржавы Ізраіль Хаім Вейцман (нарадзіўся ў вёсцы Моталь пад Пінскам); Залман Шазар - ураджэнец мястэчка Мір, Корэліцкага раёна; Шымон Перэс, які нарадзіўся ў вёсцы Вішнева Валожынскага раёна. Шымон Перэс двойчы наведваў Беларусь і заўсёды вельмі цёпла адгукаўся аб сваёй радзіме.

Па дадзеных перапісу насельніцтва 2009 г. у Беларусі к габрэйскага народу сябе адносяць каля 13 тыс. чалавек. Большасць іудзеяў пражывае ў г. Мінску. Таксама ў Мінску знаходзіцца найбуйнейшая артадаксальная іудзейская абшчына Беларусі - «Бейс Ізратэль». Іншыя буйныя абшчыны знаходзяцца ў абласных гарадах, Бабруйску, Полацку, Мазыры, Баранавічах і Пінску.

У многіх гарадах Беларусі існавалі сінагогі, габрэйскія школы і вучылішчы, тэатры і бібліятэкі і да т.п. У Мінску самая буйная Харальная сінагога размяшчалася на цяперашняй вуліцы Валадарскага. Цяпер у будынку сінагогі размяшчаецца Рускі драматычны тэатр ім. М.Горкага. Сёння сінагога ў Мінску знаходзіцца на вуліцы Крапоткіна 22, дзе размяшчаецца іудзейская абшчына «Бейс Ізратэль».

Захавалася будынак сінагогі ў Гродна. Галоўная гродзенская сінагога - адна з найстарэйшых сінагог у Еўропе, занесена ў спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь і з'яўляецца важным помнікам гісторыі габрэйскага народа. Тут рэгулярна праводзяцца службы з нагоды габрэйскіх рэлігійных святаў.

У Валожыне існаваў Ешыбот «Эм Ха-Ешывот». Ешыбот быў адкрыты ў 1803 годзе і з'яўлялася першым вышэйшым духоўным вучылішчам на тэрыторыі Усходняй Еўропы па падрыхтоўцы рабінаў.

У Бабруйску захаваліся будынка адразу некалькіх сінагог. Дзеючай з'яўляецца сінагога на вуліцы Пушкіна 110 - пабудаваная ў канцы XIX - пачатку XX.

Азнаёміцца з культурай і традыцыямі юдаізму вы можаце, замовіўшы групавую або індывідуальную экскурсію: Такі да - гэта Бабруйск.

Падчас экскурсіі Вы акунетеся ў гісторыю аднаго з самабытных і найстарэйшых гарадоў Беларусі - Бабруйска. Вы ўбачыце: Бабруйскую крэпасць - фартыфікацыйны будынак першай паловы XIX стагоддзя; адзіную дзеючую гарадскую сінагогу - помнік канца XVIII - пачатку XIX стст. і зможаце пацерці ланцужок на часах помніка бабру - сымвалу Бабруйска. Гараджане вераць, што тыя, хто дакранецца да ланцужкі гадзін або носа бабра, здабудуць шчасце і поспех. На працягу ўсёй экскурсіі Вас будзе суправаджаць тэатралізаванае прадстаўленне з удзелам аніматараў у вобразах цёткі Соні, Шуры Балаганава і іншых каларытных персанажаў.

Запісацца і замовіць гэтыя і іншыя экскурсіі на рэлігійную тэматыку, азнаёміцца з культурай і традыцыямі беларускіх габрэяў Вы можаце, замовіўшы экскурсію на нашым партале: Заяўка на арганізацыю тура