На ўездзе ў Омеленец з боку вёскі Верховічы, на невялікім узвышшы, знаходзіцца Свята-Крыжаўзвіжанская царква – адна з чатырох драўляных цэркваў Камянецкага раёна. Яна пабудавана ў рэтраспектыўна-рускім стылі, які рэдка сустракаецца ў Заходняй Беларусі, што робіць яе адметнай сярод іншых храмаў Брэсцкай вобласці.
Гісторыя будаўніцтва і перабудовы храма
Згодна з захаванымі крыніцамі, царква ў Омеленцы была ўзведзена каля 1713 года. У рукапісе «Царкоўна-прыходскі летапіс Крыжаўзвіжанскай царквы» згадваецца, што ў 1836 годзе храм быў значна пашыраны: адноўлена заходняя сцяна, дабудаваны паўночная рыза і дошчаты прытвор. У 1876–1879 гадах праведзены маштабныя рамонтныя работы, уключаючы ўмацаванне сцен, замену падрубоў, будаўніцтва рызы з паўднёвага боку і ўстаноўку новага іканастаса, што змяніла першапачатковы выгляд царквы.
Званіца і царкоўнае брацтва
Званіца храма ў той час мела пяць званоў рознай вагі – ад 32 фунтаў да 10 пудоў. На кожным былі выгравіраваны надпісы, а на самым малым значылася дата «1666 год». Пры царкве існавала брацтва, якое налічвала каля 200 чалавек.
Архітэктурныя асаблівасці царквы
Царква мае крыжападобную форму. З усходу да асноўнага аб’ёму прымыкае пяцігранная апсіда, а з захаду – прытвор са званіцай. Сцены абабітыя прафіляванымі дошкамі, галоўны фасад упрыгожаны двухсхільным навесам, які абапіраецца на фігурныя кранштэйны. Званіца вянчаецца цыбульным купалам. Над цэнтральнай часткай храма ўзвышаецца васьмігранны светлавы барабан з шатровым завяршэннем, а куты ўпрыгожваюць чатырохгранныя вежачкі з купаламі. Алтар аддзелены двух'ярусным іканастасам, а хоры падтрымліваюцца чатырма драўлянымі слупамі. Пяцігаловы купал сімвалізуе Хрыста і чатырох евангелістаў – Мацьвея, Лукі, Марка і Іаана.
Выпрабаванні XX стагоддзя: войны і пажары
Падчас Першай сусветнай вайны храм моцна пацярпеў: выбіты вокны, дах прабіты асколкамі, пашкоджаная званіца. У 1923 годзе, праз год пасля вяртання жыхароў у вёску, у царкву трапіла маланка – купал згарэў. Але ў 1925 годзе адбыўся яшчэ адзін пажар – унутры будынка прагучаў выбух, і храм ахапіла полымя. Прычына пажару засталася нявызначанай. Пасля трагедыі богаслужэнні сталі праводзіць у невялікай могілкавай царкве.
Перавозка і аднаўленне царквы
На атрыманыя страхавыя выплаты і ахвяраванні сяляне набылі гатовую царкву ў Яблачынскім Свята-Ануфрыеўскім манастыры. Разабранае збудаванне перавезлі па чыгунцы да станцыі Чарэмха, а затым даставілі ў Омеленец на конях. Будаўніцтва новага храма пачалося 6 мая 1927 года і завяршылася 16 мая 1930 года. Надпіс унутры купала, знойдзены падчас рамонту ў 2012 годзе, пацвярджае гэтую дату.
Царква ў гады Другой сусветнай вайны
7 верасня 1930 года адбылося асвячэнне новага храма. З гэтым месцам звязана мноства гісторый, якія перадаюць старажылы. У гады Вялікай Айчыннай вайны ў званіцы хаваўся савецкі радыст. Немцы, даведаўшыся пра гэта, адкрылі агонь па царкве, але кулі так і не трапілі ў званіцу. У 1945 годзе настаяцель храма айцец Яўгеній Місюк звярнуўся да маршала Жукава з просьбай дапамагчы набыць новыя званы. Неўзабаве прыйшла пасылка вагой у тону – столькі важылі тры новыя званы.
Гістарычная спадчына
Сёння Свята-Крыжаўзвіжанская царква Омеленца ўключана ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь. Гэты ўнікальны драўляны храм прыцягвае турыстаў і паломнікаў, з’яўляючыся важнай часткай культурнай і духоўнай спадчыны краіны.
