Сядзіба «Наднёман» Наркевічаў-Йодка

Сядзіба ў вёсцы Наднёман – помнік архітэктуры неаготыкі з рысамі неарэнесанса. Помнік сядзібнай архітэктуры XIX стагоддзя, радавы маёнтак вядомага ва ўсёй Еўропе беларускага навукоўца-фізіка Якуба Наркевіча-Йодко, месца, дзе ў канцы XIX стагоддзя была створана першая ў Беларусі метэаралагічная станцыя.

У 1823 году падчас распродажу радзівілаўскіх земляў, якія не ўваходзілі ў Нясвіжскую ардынацыю, прадстаўнік шляхецкага роду Ануфрый Наркевіч-Йодко набыў маёнтак Малыскоўшчына. Пасля прыгнечання паўстання 1830–1831 гг. Ануфрый быў прысуджаны да пажыццёвага зняволення ў сваіх маёнтках, што прымусіла яго заняцца добраўпарадкаваннем новай сядзібы. У першую чаргу ўстала пытанне пра будаўніцтва хаты. У Малыскоўшчыне яшчэ ў сярэдзіне XVIII стагоддзя па загадзе Радзівілаў быў пабудаваны велізарны па тых часах двухпавярховы бровар – піваварны завод. Ён працаваў у лепшым выпадку на траціну сваёй магутнасці, таму новы ўладальнік маёнтка вырашыў перабудаваць стары бровар пад палац. Больш дзесяці гадоў ішлі будаўнічыя працы і завяршыліся толькі да 1840 года – ужо пры сыне Ануфрыя, Атоне.

З-за таго што будынак палаца будавалаўся на аснове старога прамысловага збудавання, ён атрымаўся зусім незвычайным. Яму былі нададзены рысы замкава-прыгоннага стылю з элементамі сярэднявечнай готыкі, чаму спрыялі магутныя сцены старога бровара. Каб надаць кампазіцыі палаца лёгкасць, архітэктары дадалі дзве вежы – шасціграннай і чатырохкантовай формы. Другая вежа – вышынёй 27 метраў – была бачная здалёку. Будынак палаца быў выбудаваны прамой лініяй уздоўж Нёмана, уздоўж фасада цягнулася высокая і шырокая тэраса з двума бакавымі лесвічнымі каскадамі. Пасля пабудовы палаца Атон Наркевіч-Йодко вырашыў памяняць назву Малыскоўшчына на больш мілагучнае і рамантычнае Наднеман.

Наступным уладальнікам маёнтка Наднеман стаў сын Атона Якуб, які быў вядомы ўсёй еўрапейскай навуковай супольнасці. У скляпах свайго палаца ў Наднемане Якуб праводзіў даследаванні ў вобласці фізікі і электрычнасці, таму французскія газеты канца XIX стагоддзі звалі яго «электрычны чалавек».

Якуб Наркевіч-Йодко абсталёўваў у Наднемане першую на тэрыторыі Беларусі метэаралагічную станцыю, якая была ўлучана ў склад галоўнай фізічнай абсерваторыі Расійскай імперыі. На галерэі самай высокай вежы палаца навуковец усталяваў так званую «эолаву арфу» – шэраг труб, якія пры парывах ветра выдавалі розныя гукі. Якуб Наркевіч-Йодко быў вельмі шматграннай асобай: ён паспяхова займаўся не толькі фізікай, але і медыцынай, біялогіяй, музыкай, пры ім у Наднемане быў закладзены новы парк, рэшткі якога захаваліся да сённяшніх дзён.

Побач з маёнткам было створана дасведчанае поле, дзе навуковец даследаваў уплыў электрычнасці на рост раслін. Якуб Наркевіч-Йодка арганізаваў таксама санаторый «Над-Нёман», дзе лячыў кумысам лёгачных хворых. Сярод яго пацыентаў былі і сяляне, якіх ён лячыў зусім бясплатна. У аранжарэі палаца Якуб абсталёўваў салярый.

Апошнім паўнапраўным уладальнікам Наднемана быў сын навукоўца Конрад, які пераехаў у Кракаў у 1921 годзе, калі заставацца ў маёнтку стала небяспечна для жыцця. Новая ўлада да рабавання маёнтка падышла грунтоўна: кудысьці было вывезена навуковае абсталяванне, кнігі з бібліятэкі, асабістая маёмасць уладальнікаў. Афіцыйна абсталяванне і кнігі былі перададзены нейкім «навуковым установам рэспублікі», а астатняя маёмасць адышла ў нябыт. Ад усяго багацця чароўнай выявай захавалася толькі крэсла, якое цяпер знаходзіцца ў краязнаўчым музеі Аброці.

Да Другой сусветнай вайны ў палацы месцаваўся дзіцячы санаторый. Падчас вайны партызаны падарвалі палац, каб немцы не змесцавалі тут свой штаб.

У 1994 году пляменнік Якуба Наркевіча-Йодко Крысціян Наркевіч-Лейн, які пражывае ў Чыкага і з яўляецца ўладальнікам музея архітэктуры і дызайну, спрабаваў пачаць на ўласныя грошы рэстаўрацыю палаца ў Наднемане. Аднак мясцовыя ўлады не спяшаліся з пачаткам прац. У 1995 году паваліліся рэшткі галоўнай вежы, на якой калісьці стаяла эолава арфа. Мясцовыя жыхары пагаворвалі, што яе падарваў нейкі крымінальны аўтарытэт, які вельмі жадаў атрымаць участак пад забудову ў маляўнічай нёманскай пойме, а помнік архітэктуры замінаў яму.

На сённяшні дзень захаваліся толькі руіны цэнтральнай часткі палаца і ўязная брама.