Барысаў камень

Барысаў камень - помнік эпіграфікі XII стагоддзя, велізарны валун 8 м у акружнасці з выбітым крыжом і надпісам «Пане, помозі рабу твайму Барысу». Знойдзены ў вёскі Падкасцельцы ў 5 км ад Полацку, у 1981 году перавезены ў Полацак і ўсталяваны побач з Сафійскім саборам.

Раней у басейне Заходняй Дзвіны было больш 10 валуноў з аднолькавымі крыжамі і надпісамі. Мясцовыя жыхары іх звалі Барыс-хлебнік, але да нашых дзён дайшоў толькі гэты валун. Па меркаванні навукоўцаў, камень быў прынесены сюды дняпроўскім ледавіком каля 300 тыс. гадоў таму разам з тоўшчай лёду з тэрыторыі цяперашняй Фінляндыі, прарабіўшы шлях у 600 км і знаходзіўся ў Заходняй Дзвіне ў 10 км ад Полацку, бліжэй да цяперашняга Наваполацка. Час і водныя струмені ракі пашкодзілі камень і надпіс, але ўсё ж насілу можна разабраць словы: «ХС. Ніка. Гі (Пане) помозі рабу свайму Барысу». Надпіс заве імя князя Барыса – старэйшага сына Усяслава Чарадзея, які правіл у Полацку ў XII ст. Гэта ён заснаваў горад Барысаў у самым пачатку XII ст., разбіў яцвягаў. Памёр ён у 1128 г. і пахаваны ў Барысаглебскай царкве ў Бельчыцах.

Сярод навукоўцаў няма адзінага меркавання з нагоды надпісу на камені. Па меркаванні адных, палачане, нават прыняўшы хрысціянства, ушаноўвалі камень, і князь загадаў на валуне выбіць крыж – знак новай веры. Іншыя злучаюць гэты надпіс з галоднымі гадамі 1127 – 1128 гг., трэція лічаць камяні помнікамі ваенных дзеянняў Барыса.