Гісторыя храма: ад драўлянай царквы да каменнага сабора
Першы храм у Оранчыцах быў пабудаваны ў 1600 годзе. Гэта было драўлянае збудаванне, якое ў 1654 годзе было заменена новым, таксама драўляным, узведзеным на сродкі двараніна Сімяона Грыгорыевіча Оранскага. З цягам часу царква стала важным духоўным цэнтрам для жыхароў навакольных вёсак. Да канца XIX стагоддзя яе прыхаджанамі былі больш за 3000 чалавек. У 1879 годзе будынак прайшоў капітальны рамонт, але да 1914 года прыйшоў у заняпад і быў разабраны.
Будаўніцтва каменнага храма
Новы храм з каменя ўзвялі ў 1914 годзе на заходняй ускраіне вёскі. Старую царкву разабралі, а на яе месцы ўсталявалі памятны крыж. З-за ваенных падзей і недахопу рэсурсаў будаўніцтва зацягнулася. Першапачаткова багаслужэнні праводзіліся з часовым іканастасам, пакуль з Варшавы не быў прывезены асноўны. У 1928 годзе ў Перамышлі для царквы адлілі новыя званы. Нягледзячы на складаныя гістарычныя перыяды, у тым ліку савецкі час, храм не зачыняўся і працягваў выконваць сваю духоўную місію.
Архітэктура: узор рускага стылю
Царква Узвіжання Святога Крыжа — гэта яскравы прыклад рускага царкоўнага дойлідства. У яе аснове — чатырохчастковая прасторавявая кампазіцыя, якая ўключае трох'ярусную шатровую званіцу, трапезную, кубападобную малебную залу і пяцігранную апсіду. Цэнтральны аб'ём вянчае чатырохсхільны дах з цыбулепадобнымі купаламі на святловых барабанах. У аздабленні фасадаў выкарыстаны зубчастыя фрызы, пілястры, вуглавыя лапаткі і дэкаратыўныя крыжы ў круглых разетках. Бакавыя фасады ўпрыгожаны буйнымі арачнымі аконнымі праёмамі, акружанымі ярусамі лучковых вокнаў.
Убранне храма і святыні
Інтэр'ер царквы прыцягвае сваёй урачыстасцю і гармоніяй. Прастора трапезнай плаўна пераходзіць у асноўную залу праз шырокі арачны праём. Цэнтральная частка асвятляецца святловым барабанам, размешчаным на парусах. Асаблівую ўвагу прыцягвае разьбяны драўляны іканастас, які аддзяляе алтарную частку. Сярод найбольш каштоўных ікон храма — «Святы Мікалай» і «Багамаці Адзігітрыя» XVIII стагоддзя, якія з'яўляюцца важнымі ўзорамі праваслаўнага мастацтва.
Наведаць храм Узвіжання Святога Крыжа ў Оранчыцах варта не толькі дзеля малітвы, але і каб ацаніць яго гістарычную і архітэктурную спадчыну. Гэта месца, дзе пераплятаюцца вера, гісторыя і культурная спадчына Беларусі.
