Руіны замка Белы Ковель

Замак "Белы Ковель"- помнік архітэктуры абароннага дойлідства сярэдзіны 17 стагоддзя, які спалучае рысы заходнееўрапейскай архітэктуры і беларускага народнага дойлідства. Узведзены па загаду князя Сямёна Андрэевіча Сангушка. Замак уяўляў прамавугольнае збудаванне з вежамі па кутах і штучнымі вадаёмамі вакол. Кампазіцыя замка была ідэнтычная Мірскаму, вось толькі памеры былі куды больш маштабнымі: калі ў Міры даўжыня кожнай сцяны складае 75 метраў, то ў Смалянах дзве сцяны мелі даўжыню да 100, а яшчэ дзве - да 200 метраў. Замак складзены з буйных цэглы і невялікіх камянёў. Усе будынкі замка былі атынкаваны і пафарбаваны ў белы колер. Вакол былі насыпаны высокія валы з вуглавымі бастыёнамі, дзе ў хованках былі ўсталяваныя дальнабойныя гарматы. Пад замкам знаходзіліся шырокія падвальныя памяшканні з некалькімі таемнымі падземнымі хадамі, якія вядуць далёка за тэрыторыю комплексу. Паводле падання, адзін з іх выходзіў у знакамітым Куцеінскім манастыры пад Оршай.

У XVII стагоддзі Смолянский замак быў адным з асноўных культурных цэнтраў Усходняй Беларусі. Праз Смаляны праходзіў традыцыйны сухапутны шлях з Заходняй Еўропы ў Маскву, таму замак ахвотна прымаў многіх высокапастаўленых падарожнікаў. Смолянский замак меў і сваё імя, што было не зусім характэрна для беларускіх земляў: яго называлі «Белы Ковель». Слова «Ковель» з'явілася ў назве замка таму, што менавіта гэтае мястэчка, якое знаходзіцца ў сучаснай Украіне недалёка ад Брэста, памянялі Сангушкі на Смаляны, якія належалі тады князь Андрэй Курбскі. А «Белы» - таму што сцены і вежы былі цалкам выбеліць. Дарэчы, гэтая рыса таксама вылучала замак сярод іншых - не было на беларускіх землях іншага такога белага замка.

Унутраныя корпуса Смолянского замка былі трохпавярховымі. У жылых пакоях стаялі печы з белымі кафлямі, упрыгожанымі малюнкам радавога герба магнацкага роду, супадае з дзяржаўнай "Пагоняй". Вядома, што на схіле жыцця гаспадар замка князь С. А. Сангушка загадаў зафарбаваць светлыя і жыццярадасныя фрэскі ў пакоях i ў распісаць сцены карцінамі на рэлігійныя сюжэты, пераважна на тэмы смерці і забыцця.

Белы Ковель неаднаразова падвяргаўся разбурэнням падчас шматлікіх войнаў. Моцна пацярпеў падчас руска-польскай вайны і ў Паўночную вайну. У 1708 у Смалянах было разбіта войска ад'ютанта Карла XII генерала Канифера, а сам ён трапіў у палон. Адыходзячыя войскі Пятра I часткова ўзарвалі замак, каб не пакідаць яго што рухаўся сюды шведскаму каралю. Заняпад і разбурэнне давяршыць ў сярэдзіне 19 стагоддзя, калі новы гаспадар легендарнага Белага Ковеля тайны радца, сенатар Аляксей Сямёнаў прадаў яе мясцовым дзялкам на цэглу.

У цяперашні час Захаваецца рэшткі галоўнай пяціяруснай вежы, які прымыкае да яе жылога корпуса, фрагменты падмуркаў па ўсім перыметры комплексу і падвальныя памяшканні, засыпаныя на дадзены момант зямлёй.