Паланечкаўскі палацава-паркавы ансамбль

Паланечкаўскі палацава-паркавы ансамбль - помнік архітэктуры класіцызму канца XVIII - пачатку XIX стагоддзя. Важны культурна-асветніцкі цэнтр на беларускіх землях таго часу. Месца захоўвання багацейшай бібліятэкі, архіва, нумізматычнай калекцыі.

Будаўніцтва палаца ў Паланечцы пачалося ў другой палове XVIII стагоддзя па загадзе Мацея Радзівіла - вядомага кампазітара і драматурга, аўтара оперы «Агатка, ці Прыезд пана». Будавалі палац па прыкладзе вілы Трывулзіна на возеры Камяка, якая знаходзіцца недалёка ад італьянскага горада Беладжыо.

У вонкавым афармленні палаца ў Паланечцы былі скарыстаны так званыя гермы - чатырохкантовыя калоны, завершаныя скульптурным малюнкам галавы старажытнагрэцкага героя ці філосафа. Гэтыя калоны вылучаюць палац сярод іншых архітэктурных помнікаў Беларусі і робяць яго ўнікальным - больш нідзе на нашых землях вы не знойдзеце нічога падобнага.

Пры Мацее Радзівіле Паланечка перажывае свой першы росквіт. Гэта невялікая вёсачка становіцца буйным культурным цэнтрам, які часта наведваюць знакамітыя госці. Так, напрыклад, у 1777 годзе ў Паланечцы пабываў вядомы рускі пісьменнік Д. Фанвізін, які пакінуў па гэтым выпадку наступны запіс у дзённіку: «29 жніўня прыехалі абедаць у мястэчка Паланечка да Радзівілаў. Тут мы прыняты былі вельмі добра ў хаце самога гаспадара. Абед добры, на срэбры, і віны лепшыя».

Падчас падзелаў Рэчы Паспалітай Мацей Радзівіл, як праўдзівы патрыёт сваёй радзімы, перадаў усю сваю нерухомую маёмасць ва ўласнасць войска Вялікага княства Літоўскага. Пасля таго як беларускія землі канчаткова адышлі да Расіі, уладальнік Паланечкі пераехаў у прускую частку Польшчы, дзе і памёр у 1800 году. Паводле завяшчання, спадчыннікам палаца стаў яго сын Кастусь, пры якім Паланечка перажыла сваё другое нараджэнне.

Па загадзе Кастуся палац быў перабудаваны ў стылі ампір. Ва ўнутраным аздабленні былі скарыстаны люстраныя пакрыцці сцен, каб стварыць адчуванне бяскрайнасці прасторы. Інтэр'еры ўпрыгожвалі неацэнныя творы мастацтва - тут захоўвалася частка радавой маляўнічай галерэі Радзівілаў, а таксама нумізматычная калекцыя і багатая бібліятэка.

Палац акружаў парк, які падзяляўся на рэгулярны (французскі) і пейзажны (ангельскі). Асаблівасцю першай часткі парку былі арыгінальна падстрыжаныя дрэвы і хмызнякі. «Ангельская» ж частка складалася з чатырох тэрас, якія спускаліся да берага ракі. Перад палацам былі ўсталяваны сонечныя гадзіны, а цэнтральная алея вяла да драўлянай капліцы-склепу.

І зноў Паланечка гасцінна расчыніла свае дзверы перад вядомымі палітычнымі і культурнымі дзеячамі таго часу, а сам гаспадар сядзібы захапіўся навукова-даследчай дзейнасцю. Яго «Статыстычны нарыс Наваградскага павету» і «Этнаграфічныя звесткі пра жыхароў Наваградскага павету» і сёння ўяўляюць цікавасць для навукоўцаў.

Пасля смерці Кастуся ў 1869 году яго сын Мацей, які ўспадкаваў маёнтак у Паланечцы, не пажадаў пераязджаць у бацькаўскую хату: ён перавёз усе каштоўнасці з рэзідэнцыі ў Паланечцы ў сваю сядзібу Загжэ пад Варшавай. І толькі ў канцы XIX стагоддзя Радзівілы зноў вярнуліся ў Паланечку. Дзедаўскі маёнтак прыйшоўся па сэрцы ўнуку Кастуся Радзівіла - Альберту Станіславу, які і жыў тут да пачатку Першай сусветнай вайны. Па яго загаду былі зменены ўнутраныя інтэр'еры палаца, прыбудаваны зімовы сад у неагатычным стылі. Таксама былі дабудаваны шырокія парадныя ўсходы, якія надалі палацу яшчэ больш велічны выгляд.

У 1919 году Альберт Станіслаў эміграваў у Амерыку, і гаспадаром палаца ў Паланечцы стаў яго пляменнік Уладзіслаў, які жыў тут аж да 1939 года. У часы Другой сусветнай вайны палац у Паланечцы моцна папакутаваў, але, як ні дзіўна, быў адноўлены. У яго сценах змесцавалася школа-інтэрнат. Была цалкам зменена планоўка: вокны ў галерэі заклалі цэглай, аранжарэю разабралі, прыбралі герб Радзівілаў з галоўнага фасада. Часткова быў забудаваны парк. У 90-е гады з-за доўгай адсутнасці капітальнага рамонту ў будынку праваліўся дах. Школу-інтэрнат перавязлі ў іншае месца, а палац апынуўся закінутым.

На сённяшні дзень захавалася асноўная скрынка будынка палаца, некаторыя элементы знешняга дэкору. Цудам ацалелі шэсць гермаў, якія першапачаткова рабілі палац унікальным.