Нацыянальны парк Браслаўскія азёры

Агульная інфармацыя

Нацыянальны парк Браслаўскія азёры - адзін з самых маладых, але сапраўды унікальных і вядомых далёка за межамі краіны. Ён размешчаны на крайнім паўночным захадзе Рэспублікі Беларусь у правінцыі з паэтычнай назвай «Беларускае Паазер'е». З першага знаёмства гэты рэгіён дзівіць неверагоднай прыгажосцю посляледнiковых ландшафтаў і бязмежнай роўняддзю шматлікіх азёр, дзіўнае спалучэнне якіх стварае непаўторны вядомы вобраз Браслаўскага краю.

Нацыянальны парк Браслаўскія азёры з'яўляецца эталонам ландшафтаў Балтыйскіх Паазерый, якія ўзніклі ў выніку апошняга зледзянення. Пасля раставання Паазерскага ледніка, які пакрываў тэрыторыю Беларусі 15-14 тыс. гадоў таму, утварыліся глыбокія азёрныя катлавіны са складанай парэзанай берагавой лініяй і лабірынтамі пратока і заліваў, якія чаргуюцца з ўзвышшамі, унікальнымі формамі маладога ледавіковага рэльефу - камамi і озамi. Гэта ўнікальны нацыянальны парк, роўных якому няма сярод краін СНД.
Нацыянальны парк цалкам размешчаны ў межах Браслаўскага раёна Віцебскай вобласці і займае плошчу 64,4 тыс. га.

Перадгісторыя стварэння нацыянальнага парку адносіць нас у XIX стагоддзе, калі тут з'явіліся першыя цэнтры летняга адпачынку для арыстакратаў - сядзібы знакамітых родаў Пляттэраў, Ваўжэцкіх. У пачатку XX стагоддзя Браслаў стаў цэнтрам адпачынку служачых і студэнтаў з Вільні і Варшавы, што з'явілася штуршком для адкрыцця летніх баз адпачынку, адкрыцця спартыўных пляцовак, да 30-ых гадоў тут дзейнічалі тры яхт-клуба, праходзілі парусныя рэгаты, святы і выставы. Перашкодзіла імкліваму развіццю рэгіёну Другая Сусветная вайна, падчас якой турыстычная інфраструктура была разбурана. Толькі ў 1970 годзе тут была арганізавана зона рэспубліканскага значэнне «Браслаў».

Дзяржаўная прыродаахоўная ўстанова «Нацыянальны парк «Браслаўскія азёры»» створана Пастановай Кабінета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 10 жніўня 1995 года №440 у мэтах захавання прыроднага комплексу Браслаўскай групы азёр як эталона прыродных ландшафтаў, сховішча генетычнага фонду расліннага і жывёльнага свету Беларускага Паазер'я і яго выкарыстання ў працэсе прыродаахоўнай, навуковай, асветніцкай, турыстычнай, рэкрэацыйнай і аздараўленчай дзейнасці.

Водная сістэма нацыянальнага парку Браслаўскія азёры

Азёры - сапраўдны скарб нацыянальнага парку Браслаўскія азёры. Гэта - найбуйнейшы азёрны рэгіён Беларусі, які налічвае каля 300 вадаёмаў і больш за 20 рэк з прытокамі. У межах Нацыянальнага парку знаходзяцца 74 возеры, якія займаюць каля 17 % усёй яго тэрыторыі.
Браслаўскія азёры - візітная картка Беларусі, адзін з асноўных турыстычных брэндаў краіны. Гэта нацыянальны здабытак краіны, якi патрабуе аховы і беражлівых адносін. Сярод азёр нацыянальнага парку вылучаюць некалькі груп: групу Абаб'е на поўначы, Браслаўская у цэнтральнай частцы і Багінская на поўдні. Група Абаб'е ўключае пераважна невялікія лясныя азёры - Абаб'е, Вялікая і Малая Ельня, Дуброк, Мядведна, Войты і іншыя. Багінская група прадстаўлена азёрамі: Богiнскае, Доўгае, Альбенаўскае, Высокае, Загорнае - гэта вадаёмы з маляўнічымі берагамі і выспамі, якія атрымалі славу рыбных месцаў. Браслаўская група азёр - найбуйнейшая азёрная група ў Беларусі, якая налічвае больш за 30 азёр звязаных ракой Друйкай. У гэтую групу ўваходзяць самыя буйныя і глыбокія азёры Браслаўшчыны: Дрывяты, Неспіш, Нядрова, Струста, Снуды, Пацех, Войса, Воласа Паўночные і Воласа Паўднёвае.
Значна ўзмацняюць прыгажосць мудрагелістыя карункі азёр - якія ўзніклі ў выніку зледзянення перападаў вышынь паміж вяршынямі і дном катлавін, якія могуць дасягаць 40-60 метраў. З аглядных пляцовак погляду адкрываюцца ашаламляльныя пейзажы, ад якіх захоплівае дух!


Асаблівай прыгажосцю адрозніваюцца ландшафты складаных катлавін азёр Струста, Снуды, Неспіш і Нядрова. Зрэзаная берагавая лінія ўтварае мноства паўвостраваў, заліваў і бухт. Браслаўшчына - гэта яшчэ і край астравоў, якіх у раёне налічваецца каля 100. Кожны з іх па-свойму ўнікальны. Напрыклад, на возеры Струста размешчаны другі па велічыні ў Беларусі востраў - Чайчын, адзіны ў краіне які мае свой унутраны вадаём. Вядома, што на двух выспах азёр Іказнь і Дрысвяты ў Сярэднявеччы былі пабудаваны замкавыя ўмацаванні, а на востраве Неспіш у XVII-XIX стагоддзях існаваў манастыр. Найбуйнейшае возера нацыянальнага парку Браслаўскія азёры - Дрывяты, якое займае пятае месца ў Беларусі па плошчы. Бязмежныя абшары возера багатыя каштоўнымі пародамі рыб - вугар, судак, лешч, сазан, вада тут чыстая - прыдатная для купання з шматлікімі пляжамі, а буйныя хвалі ў легкадумнае надвор'е ствараюць выдатныя ўмовы для паруснага спорту.
Азёры Браслаўскага краю — гэта паўднёвая мяжа распаўсюджвання рэліктавых бесхрыбтовых, якія служаць індыкатарамі чыстай вады. У гэтым дачыненні знакамітыя азёры Паўночнае Воласа і Паўднёвае Воласа - унікальныя па біялагічнай разнастайнасці азёрныя сістэмы Еўропы. Возера Паўднёвае Воласа – чацвёртае па глыбіні ў краіне (40,4 м) з высокай празрыстасцю вады - 7-8 метраў летам і больш за 11 метраў зімой. Паўднёвае Воласа - адзіны ў Беларусі вадаём з поўным наборам ледавіковых рэліктавых відаў рачкоў, і адзіным вадаёмам, у якім жыве рэліктавая мiзiда (маленькі рачок). Тут упершыню ў сусветнай практыцы быў знойдзены унікальны жыццёвы цыкл гэтага віду, ні кім раней не апісаны. У азёрах Паўднёвае і Паўночнае Воласа, акрамя ледавіковых рэліктаў, жыве шырокапалы рак, занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь.
У цэлым ў азёрах Браслаўшчыны водзіцца больш за 30 відаў рыб, а на тэрыторыі раёна жыве каля 35% гняздуючыхся ў Беларусі птушак. Азёры Нацыянальнага парка - выдатнае месца не толькі для купання і катання на лодках і байдарках, а дзякуючы чыстай празрыстай вадзе з багатым падводным светам выдатна падыходзяць для падводнага плавання, аматарскага рыбалоўства і шпацырнага паруснага спорту.

Ландшафты нацыянальнага парку Браслаўскія азёры

Нароўні з азёрамі непаўторныя ландшафты нацыянальнага парку Браслаўскія азёры з'яўляюцца яго візітнай карткай! Рэльеф рэгіёну вельмі разнастайны і вызначаецца як азёрна-ўзгорысты. Тэрыторыя парку прымеркаваная да Браслаўскага ўзвышша і Полацкай нізіны. Большая частка тэрыторыі належыць да цэнтральнай частцы Браслаўскага краявога ледавіковага ўзвышша, фарміраванне якога адносіцца да канца Паазерскай ледніковай эпохі.
Паўночная і цэнтральная частка парку занятая Браслаўскiм марэнным ўзвышшам, якое сфармавалася падчас Паазерскай ледніковай эпохі. Тут пераважаюць ландшафты буйных і мелкапагорыстых ўзвышэньняў, а таксама водна-ледніковай раўніны з іглічнымі лясамі. Паўднёвая частка парку - пераважна нізінная, пакрытая лясной і балотнай расліннасцю.
Унікальнай рысай ландшафтаў нацыянальнага парку з'яўляецца шырокае распаўсюджванне рэдкіх ледавіковых формаў - кам і озаў. Камы прадстаўлены групамі пясчаных пагоркаў з уключэннем глін, галькі і валуноў. Каля горада Браслава вышыня камовых пагоркаў над урэзам возера Дрывяты складае каля 30 метраў. У асноўным яны пакрытыя лесам або сухадольнымi лугамі. Але асаблівае ўражанне ствараюць озы - выцягнутыя на сотні метраў або нават кіламетраў, пакрытыя лесам або карчом грады. Іх стромкія схілы і вузкія грэбнявiдныя вяршыні робяць іх падобнымі на закінутыя чыгуначныя насыпы. Найбольш вядомыя з іх размешчаны ўздоўж паўночна-ўсходніх схілаў возера Снуды, а таксама на возеры Пацех каля вёскі Слабодка.
Выключна высокую каштоўнасць у навукоўцаў-геамарфолагаў уяўляюць ландшафты заказніка «Міжазёрны», дзе прадстаўлены практычна ўсе формы рэльефу, характэрныя для «Беларускага Паазер'я».
Разнастйнасць ландшафтаў нацыянальнага парку таксама глыбока ўразаючыяся у возера мысы, высокія марэнныя выспы, а таксама буйныя валуны і іх навалы. Самы вялікі валун Браслаўшчыны вагай больш за 40 тон размешчаны на заходнім беразе возера Струста. З даўніх часоў мясцовыя жыхары далі свае мянушкі старажытным камяням - Божы след, Чортаў след, Каровін камень і іншыя.

Раслінны і жывёльны свет

Пераважна тэрыторыю нацыянальнага парку Браслаўскія азёры займаюць лясы - каля 67%. Яны размяшчаюцца ў асноўным адасобленымі масівамі, найбуйнейшыя сярод іх - Вiдзаўская лясная дача, лес «Бяльмонты», Багінскі, Друйская лясная дача і лясны масіў «Баруны». Пераважаючыя іглічныя пароды - хвоя. У межах парку сустракаюцца эталонныя ўчасткі лесу з хвоямі, дубамі і ясенями узростам 100-130 гадоў.
У цэлым на тэрыторыі Нацыянальнага парку Браслаўскія азёры расце больш за 1900 відаў раслін, з іх каля 55 відаў занесены ў Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. Сярод іх лінея паўночная, марошка, вадзянiка чорная, наяда малая і іншыя.
Жывёльны свет нацыянальнага парку Браслаўскія азёры з'яўляецца адначасова тыповым для беларуска-прыбалтыйскага рэгіёну і ўнікальным дзякуючы нізкай гаспадарчай засвоенасці гэтай тэрыторыі. У межах нацыянальнага парку жыве каля 45 відаў млекакормячых, больш за 200 відаў птушак, 12 відаў земнаводных, 5 відаў паўзуноў. Тыповыя лясныя насельнікі: лось, кабан, казуля, заяц-бяляк і русак, воўк, ліса, янотападобны сабака, выдра, норка. З рэдкіх відаў, якія занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі, адзначана пражываньне рысі, бурага мядзведзя, барсука.
Асаблівую каштоўнасць уяўляе арнiтафауна, асабліва птушкі астравоў буйных азёр, верхавых балот і лясоў. Сярод якіх жывуць на тэрыторыі нацыянальнага парку 45 відаў птушак занесеных у Чырвоную кнігу: гагара, сярэдні кулён, залацістая ржанка, сокал-дрымлюк, касматаногі сыч, жоўтагаловы дзяцел, вьюрок, скапа, чорны бусел, шэры журавель, вялікі бугай, зімародак і многія іншыя. Прамысловае значэнне маюць цецеруковыя, кулікі, а таксама вадаплаўная дзічына - яны складаюць да 15 % усяго запасу птушынай дзічыны Паазер'я.
Дзякуючы разнастайнасці і вялікай папуляцыі некаторых прамысловых жывёл нацыянальны парк Браслаўскія азёры арганізуе індывідуальныя і групавыя паляўнічыя туры на казулю, лася, бабра, зайцаў, рабчыкаў, вадаплаўную і балотную дзічыну.

Славутасці і экскурсійныя маршруты

Непаўторную прыгажосць прыроды нацыянальнага парку Браслаўскія азёры дапаўняюць помнікі гісторыі, народнай архітэктуры і дойлідства: старажытныя гарадзішчы і замчышча, шматлікія храмы, сядзібы і элементы дэкору будынкаў, курганныя могільнікі і культавыя пабудовы, помнікі вялікім людзям і падзеям.
Браслаўскі раён багаты геалагічнымі і гістарычнымі помнікамі - ад глыбокай старажытнасці да сучаснасці. Тут шырока прадстаўлены помнікі археалогіі, сярод якіх гарадзішча і курганныя могільнікі ў горадзе Браслаў, а таксама паблізу вёсак Ахрэмаўцы, Вусце, Далёкія, Дрысвяты, Жвирбли, Опса, якія адносяцца да перыяду ад VII стагоддзя да н. э. і да ранняга феадалізму.

Прыязджаючы ў Браслаў, першае згадванне аб якім датавана 1065 годам, госці адразу знаёмяцца з яго асноўнымі славутасцямі, асаблівае месца сярод якіх займае старажытнае гарадзішча Замкавая гара. Гэта ўзвышэнне ў цэнтры горада, дзе месціўся спачатку драўляны замак, а пазней магутная крэпасць князя Брачыслава Ізяслававіча, ахутаная мноствам таямніц і легенд.
Браслаўскае гарадзішча, абгароджанае валамі, з'яўляецца адным з самых вялікіх у Беларусі. Нажаль, да сённяшняга дня на тэрыторыі замчышча ніякіх руін не захавалася, але прыгожыя гісторыі аб наравістай князёўне Дрыве і калянасці братоў-князёў панясуць Вас у далёкія старонкі гісторыі. У гэтым месцы адкрываюцца непаўторныя віды на возера Дрывяты, Навяты, касцёл Раства Панны Марыі і Успенскую царкву. Аматары гісторыі і даўніны знойдуць нямала цікавага ў экспазіцыі Гісторыка-краязнаўчага музея, які размешчаны ў драўляным асабняку 30-е гады XX стагоддзя. У музеі прадстаўлены бялей 700 экспанатаў, якія адлюстроўваюць найважнейшыя старонкі гісторыі горада і краю. Археалагічная зала багата рэдкімі і унікальнымі жаночымі ўпрыгожваннямі, косткамі з малюнкамі і рунічнымі надпісамі. Асобная зала прысвечаная таленавітаму ўрачу Браслава Станіславу Нарбуту, які за свае заслугі пахаваны на Замкавай Гары. Экспазіцыі музея знаёмяць з ваенным перыядам на тэрыторыі раёна, а таксама этнаграфіяй, рамёствамі і промысламі Браслаўшчыны.
Браслаўскі музей традыцыйнага мастацтва (раней Браслаўскі Дом Рамёстваў) пазнаёміць гасцей з традыцыйнымі хатнімі рамёствамі: пляценнем, разьбой па дрэве, ткацтвам, гончарством, пакажа майстэрні і нават сам працэс ткацтва на кроснах. Пры музеі працуе сувенірны магазін.


Вялікую вядомасць сярод турыстаў атрымала лепшая аглядная кропка Браслаўскага раёна - гара Маяк (174 метра). Гэта унікальны прыродны аб'ект - ледніковы кам, размешчаны паміж азёрамі Снуды і Струста, з вяршыні якога адкрываюцца маляўнічыя прыродныя ландшафты і азёрныя роўнядзі. Прыемным бонусам стане выкананне Вашага самага запаветнага жадання, для гэтага трэба дакладна падлічыць колькасць прыступак, што вядуць на вяршыню гары.
Сярод найбольш старажытных помнікаў Браслаўшчыны варта адзначыць Барысаў камень, знойдзены ў рэчышчы ракі Друйки ў гарадскім пасёлку Друя. Гэта рэдкі помнік эпіграфікі XII стагоддзя, якіх на Беларусі захавалася ўсяго некалькі. На вялікім валуне высечаны шасціканцовы крыж і надпіс.
У межах нацыянальнага парку асабліва маляўнічым месцамі славіцца аграгарадок Слабодка - тут размешчаны озовая града з двума старажытнымі старажытныя гарадзішчы, Чортава яма, Лейбова гара, круглявае азярцо названае «Божае вока». Цяперашні ўпрыгожванне Слабодкі – белакаменны касцёл Промыслу Божага (Сэрца Ісуса), які цэніцца за жалезныя оковки дзвярэй, выкананых з расліннымі матывамі, і яркую роспіс інтэр'ера храма. Мастакамі з Віцебска не пакінулі на паверхні сцен ні аднаго квадратнага метра, не пакрытага біблейскімі сюжэтамі і арнаментамі. Паводле ацэнак спецыялістаў, акоўка дзвярэй касцёла ў Слабодцы з'яўляецца адным з лепшых узораў кавальскага майстэрства на тэрыторыі Беларусі.
Яшчэ адзін выбітны храм знаходзіцца ў гарадскім пасёлку Відзы ў 40 км ад Браслава. Тут размешчаны неагатычны касцёл Святой Тройцы, які лічыцца адным з самых высокіх у Беларусі, бо яго шпілі дасягаюць 59 метраў. У гады Першай Сусветнай вайны храм моцна пацярпеў ад прыцэльнага агню расійскай артылерыі. У памяць аб баявых бітвах ў сценах храма ў перыяд рэстаўрацыі вмуровали якія трапілі ў яго снарады.

Атрымаць найбольш поўнае ўражанне аб культурным набытку Браслаўшчыны можна ў рамках экскурсіі Браслаўскі калейдаскоп.
Для тых, хто аддае перавагу сузіранне прыроды нацыянальны парк Браслаўскія азёры арганізуе прагулкі па экалагічных сцежках горы Маяк, Слободковской озовой градзе, парку Бяльмонты, наведванне вальераў з дзікімі жывёламі, характэрнымі для беларускага Паазер'я, а таксама сафары-туры па назіранні за ласямі, з дзікамі, косулями, бабрамі, барсуками, лісіцамі, енотовидными сабакамі, ваўкамі і іншымі жывёламі.

Мэты і задачы нацыянальнага парку Браслаўскія азёры

Нацыянальны парк Браслаўскія азёры выконвае прыродаахоўную, навуковую, рэкрэацыйную, турыстычную і гаспадарчыя віды дзейнасці, у тым ліку вядзенне лясной (у тым ліку пабочнае карыстанне лесам, перапрацоўку драўніны), паляўнічай, сельскай і рыбнай гаспадаркі. У залежнасці ад каштоўнасці прыродных комплексаў на тэрыторыі нацыянальнага парку вылучаныя функцыянальныя зоны з адпаведным рэжымам аховы прыроды:

  • Запаведная зона – 5,3% ад агульнай плошчы, дзе забароненыя ўсе віды дзейнасці, акрамя правядзення навуковых даследаванняў і мерапрыемстваў па ахове запаведнага рэжыму.
  • Зона рэгуляванага выкарыстання – 70,1% ад агульнай плошчы з абмежаванай лесагаспадарчай і паляўнічагаспадарчай дзейнасцю, у аб'ёмах, устаноўленых праектамі арганізацыі і развіцця лясной і паляўнічай гаспадаркі.
  • Рэкрэацыйная зона – 4,2% ад агульнай плошчы, дзе дазволена турыстычная дзейнасць, размяшчэнне аб'ектаў рэкрэацыйнага абслугоўвання ў адпаведнасці з прыродаахоўным заканадаўствам Рэспублікі Беларусь.
  • Гаспадарчая зона – 20,4% ад агульнай плошчы, якая занятая адміністрацыйнымі будынкамі і збудаваннямі нацыянальнага парку.
Асноўныя мэты і задачы:
  • захаванне прыроднага комплексу Браслаўскай групы азёр як гістарычна які склаўся ландшафту і генетычнага фонду расліннасці і жывёльнага свету, тыповага для Беларускага Паазер'я;
  • захаванне ў натуральным стане эталонных і унікальных прыродных комплексаў і аб'ектаў, якія знаходзяцца на тэрыторыі Нацыянальнага парку «Браслаўскія азёры», а таксама біялагічнай і ландшафтнай разнастайнасці;
  • арганізацыя і ажыццяўленне прыродаахоўных мерапрыемстваў на тэрыторыі нацыянальнага парку, забеспячэнне выканання ўстаноўленага рэжыму аховы і выкарыстання тэрыторыі нацыянальнага парку;
  • арганізацыя экалагічнай асветы і выхавання насельніцтва і прапаганда справы аховы навакольнага асяроддзя;
  • арганізацыя турызму, адпачынку і іншай рэкрэацыйнай дзейнасці, а таксама аздараўленне насельніцтва;
  • правядзенне навуковых даследаванняў, звязаных з распрацоўкай і ўкараненнем навуковых метадаў захавання біялагічнай разнастайнасці, прыродных і гісторыка-культурных комплексаў і аб'ектаў ва ўмовах рэкрэацыйнага і гаспадарчага выкарыстання, ацэнкай экалагічнай абстаноўкі ў рэгіёне; садзейнічанне ў правядзенні навукова-даследчых работ;
  • арганізацыя маніторынгу навакольнага асяроддзя;
  • захаванне культурнай спадчыны (аб'екты этнаграфіі, археалогіі, гісторыі, палеанталогіі і інш.);
  • вядзенне комплекснай гаспадаркі на аснове традыцыйных метадаў і перадавых дасягненняў прыродакарыстання;
  • ажыццяўленне гаспадарчай і іншай дзейнасці ў адпаведнасці з устаноўленым рэжымам аховы і выкарыстання тэрыторыі нацыянальнага парку Браслаўскія азёры.

Карысныя спасылкі