Гісторыя стварэння
У канцы XVIII стагоддзя граф Іаахім Літавор Храптовіч, які займаў пасаду канцлера Вялікага княства Літоўскага, вырашыў пераўтварыць сваю радавую сядзібу ў Шчорсах у ўзорны палацава-паркавы ансамбль. Для рэалізацыі гэтай ідэі былі запрошаны вядучыя еўрапейскія архітэктары — італьянцы Джузэпэ Сака і Карла Спампані, а таксама француз Якуб Габрыэль. У 1776 годзе быў пабудаваны галоўны палац у стылі французскага класіцызму эпохі Людовіка XV.
Храптовіч клапаціўся не толькі пра прыгажосць архітэктуры, але і актыўна развіваў гаспадарку. У Шчорсах ён скасаваў прыгоннае права амаль на сто гадоў раней, чым гэта адбылося ў дзяржаве. Тут уводзіўся севазварот, вырабляліся фурманкі і колы, развіваліся сыраварэнне, вінакурства, рыбаводства і вытворчасць цэглы. Прадукцыя сядзібы высока цанілася і пастаўлялася нават у Прусію і Пецярбург. На сажалках разводзілі рыбу, а ў мясцовых сыраварнях, дзе працавалі швейцарскія майстры, выраблялі лепшыя сарты сыру Мінскай губерні.
Храптовіч таксама стварыў адну з найбуйнейшых прыватных бібліятэк свайго часу, якая налічвала больш за 20 тысяч кніг, рэдкія геаграфічныя карты і гістарычныя дакументы. У розны час у бібліятэцы працавалі паэты Адам Міцкевіч, Вінцэнт Сыракомля, Ян Чачот, а таксама гісторыкі Іаахім Лялевель і іншыя. У другой палове XIX стагоддзя непадалёку ад палаца быў створаны гаспадарчы двор, які атрымаў назву «Мураванка Храптовічаў».
Архітэктура комплексу
Галоўны будынак палаца ўяўляў сабой аднапавярховую пабудову з двух'яруснай цэнтральнай часткай. Вакол яго раскінуўся маляўнічы парк плошчай больш за 40 гектараў, аформлены ў стылі англійскага пейзажнага сада. У парку размяшчалася сістэма каскадных сажалак, якая надавала ансамблю маляўнічасць і вытанчанасць.
Дом кіраўніка знаходзіўся ў Т-вобразным будынку каля цэнтральнай сажалкі і вылучаўся шасцікалонным порцікам. Побач стаяла бібліятэка — асобны будынак, спецыяльна пабудаваны для захавання багатай кніжнай калекцыі. Акрамя таго, на тэрыторыі размяшчаліся гаспадарчыя пабудовы, вытворчыя майстэрні, млыны, вінакурны завод і сыраварні. Уся тэрыторыя сядзібы была добра арганізаваная і ўяўляла сабой гарманічнае спалучэнне архітэктуры, прыроды і перадавых гаспадарчых рашэнняў.
У гады Першай сусветнай вайны палац згарэў і ўжо не быў адноўлены. У савецкі час астатнія пабудовы выкарыстоўваліся мясцовым калгасам. Бібліятэка служыла спачатку школай, затым майстэрнямі, але цяпер пустуе і паступова разбураецца.
Экскурсіі з аглядам комплексу
Сёння Шчорсаўскі палацава-паркавы комплекс уваходзіць у маршруты шматлікіх экскурсій па Беларусі. Гэта месца цікавае не толькі сваім архітэктурным спадчынам, але і багатай гісторыяй роду Храптовічаў, іх асветніцкай і гаспадарчай дзейнасцю. Наведванне комплексу дазваляе лепш зразумець, як жылі беларускія магнаты, якія прагрэсіўныя ідэі яны ўвасаблялі ў сваіх сядзібах.
Асаблівай папулярнасцю карыстаецца экскурсія з Мінска, якую можна забраніраваць на сайце Ekskursii.by. У межах такіх экскурсій турыстам распавядаюць пра будаўніцтва палаца, яго архітэктараў, уладальнікаў, пра знакамітую бібліятэку і гаспадарчае жыццё сядзібы. Таксама можна агледзець астатнія пабудовы, прагуляцца па тэрыторыі былога парку, палюбавацца каскадам сажалак. Гэта цудоўная магчымасць для ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй і архітэктурай, правесці дзень з карысцю і натхненнем.
