У 1895 году бацькі паэта пераехалі ў Селішча, дзе і прайшлі юнацкія гады Купалы. Тут Янка Купала пазнаёміўся з Жыгімонтам Чэховічам, удзельнікам паўстання 1863 года. У Чэховіча была вялікая бібліятэка, якой карыстаўся будучы паэт. Асаблівае ўражанне на яго аказалі творы Пушкіна, Лермантава, Некрасава, Кальцова, Шаўчэнка і інш.
Увясну 1902 гады памёр бацька Янкі. У гэтым жа году памёрлі малодшы брат і дзве сёстры. Усё гэта пакінула глыбокі след у душы паэта. Пяць гадоў з 1903 па 1908 гг. Я. Купала падарожнічае па роднай краіне ў пошуках заробка. У гэта ж час ён пачынае пісаць свае першыя вершы на польскай мове. («Увосень», «Летні вечар», «Вечар у лесе» і інш). Першыя вершы былі сентыментальна- рамантычнымі. Але ў хуткім часе паэт усвядоміў, што толькі родная беларуская мова – тая стыхія, праз якую ён можа выказаць у поўным аб”ёме свае думкі і імкненні. У 1904 году Купала знаёміцца з творамі беларускіх паэтаў – Багушэвіча, Міцкевіча, Сырокомли, Ожешко і інш. Пазней вялікае ўражанне на Янку Купалу вырабілі творы Максіма Горкага.
Найболей ранняе з вядомых твораў маладога паэта, напісанае на беларускай мове – «Мая доля»(15 ліпеня 1904 гады), перадае псіхалагічны стан чалавека з народа, яго прыгнечанасць і імкненне змяніць сваё жыццё. 15 мая 1905 гады ў мінскай газеце «Паўночна-заходні край» быў надрукаваны верш «Мужык» – першы апублікаваны верш паэта на беларускай мове. З гэтага моманту замест афіцыйнага імя – Іван Луцэвіч – літаратар пачаў падпісвацца псеўданімам Янка Купала. Выбар такога літаратурнага імя звязаны з народным святам Купалле, пошукам чароўнай кветкі шчасця, што для паэта стала знакам пошуку лепшай жоли для народа, імкненнем да светлай будучыні. Затым выходзяць зборнікі «Гусляр», «Шляхам жыцця», паэма «Вядомая песня», драматычная паэма «Сон на кургане», камедыя «Паўлінка».
З 1909 па 1912 гг. Купала вучыцца на курсах Чарняева ў Пецярбургу. Вучоба мела вялікае значэнне для фармавання яго светапогляду. Купала значна вырас як паэт, вывучыў рускую літаратуру, бліжэй пазнаёміўся з Горкім. Пасля заканчэння ён курсаў пераязджае ў Вільню.
У 1914 годзе пачынаецца Першая сусветная вайна і ў сувязі з наступам нямецкіх войскаў, у 1925 годзе паэт пераязджае ў Маскву і паступае ў народны ўніверсітэт імя Шэняўскага. Але спачатку 1916 года Купалу заклікаюць у царскае войска. Давялося служыць паэту ў Мінску, Полацку, Смаленску. У войску ён сустрэў Кастрычніцкую рэвалюцыю 1917 гады.
Напачатку 1919 года пасля вызвалення Беларусі ад немцаў, Я. Купала пераехаў у Мінск. Тут ён жыў да ВАВ. Паэт цалкам аддае сябе паэтычнай дзейнасці. У 1922 годзе з друку выйшоў новы зборнік «Спадчына». У сваіх вершах паэт піша пра светлае будучае роднага краю, звяртаецца да моладзі, у руках якой лёс краіны. У 1925 годзе ўрад БССР прысвоіла Я. Купалу ганаровае званне народнага паэта Беларусі. У 1942 годзе ў Маскве паэт памёр.
Творы Купалы перакладзены на шмат моў народаў былога СССР і замежных краін. Адразу пасля заканчэння вайны, у 1945 годзе ў Мінску быў створаны Літаратурны музей Янкі Купалы. Цяпер створаны таксама мемарыяльныя запаведнікі «Вязынка», «Леўкі», «Акопы» - у месцах, з якімі былі злучаны жыццё і творчасць паэта. Яго імя прысвоена Нацыянальнаму акадэмічнаму тэатру ў Мінску (найстарэйшы ў Беларусі), Інстытуту літаратуры Нацыянальнай Акадэміі Навук РБ, Гродненскаму дзяржаўнаму ўніверсітэту, шэрагу школ, бібліятэк, вуліц у гарадах і мястэчках Беларусі. У 1959 году была ўсталявана прэмія імя Янкі Купалы у вобласці літаратуры, мастацтвы і выканальніцкага майстэрства.