Прыпяцкі нацыянальны парк

Агульная інфармацыя

Нацыянальны парк Прыпяцкі - непаўторны па прыроднай біяразнастайнасці рэгіён на поўдні Беларусі, дзе да цяперашняга часу захаваліся тыповыя і унікальныя ў маштабах Еўропы прыродныя бiякомплексы і месцы пражывання рэдкіх жывёл. Гэта самы малады на тэрыторыі Беларусі нацыянальны парк мае вялікае значэнне не толькі ў межах краіны, але i ў агульнапланетарным маштабе. Ён мае міжнародны статус ключавой арніталагічнай тэрыторыі (міжнародная праграма IBA), а таксама Ключавой батанічнай тэрыторыі. Нацыянальны парк з'яўляецца своеасаблівым экалагічным калідорам, які злучае Цэнтральную і Паўднёвую Еўропу. Пойма Прыпяці – буйнейшае ў Еўропе міграцыйнае рэчышча пералётных птушак.

Тэрытарыяльна нацыянальны парк размешчаны ў межах Беларускага Палесся - у міжрэччы ракі Прыпяці, Ствiгi і Убарці. У адміністрацыйным дачыненні парк размяшчаецца на тэрыторыі Жыткавіцкага, Лельчыцкага і Петрыкаўскага раёнаў Гомельскай вобласці з адміністрацыйным цэнтрам у аграгарадку Ляскавічы.
Нацыянальны парк Прыпяцкі ўражвае сваімі бязмежнымі і фактычна некранутымі прасторамі забалочаных мясцовасцяў - 188 тыс. га, з якіх каля 35% займае абсалютна запаведная зона. Гэты рэгіён называюць «беларускай Амазоніяй», бо менавіта тут размясціліся шырокія балотныя масівы, шырокія поймы ракі Прыпяць і яе прытокаў, дубровы і шыракалістыя лясы.

Гісторыя адукацыі Прыпяцкага нацыянальнага парку пачалася яшчэ ў 20-30 гг. ХХ стагоддзя, калі польскі акадэмік В. Шафер прапанаваў стварыць на Палессі запаведную зону, узяўшы за аснову найбуйнейшы ў Еўропе Альманскi балотны масіў. Наступныя даследаванні унікальнай прыроды Палесся за некалькі дзесяцігоддзяў далі выдатную навуковую базу для стварэння запаведнай тэрыторыі. 3 чэрвеня 1969 года Пастановай Савета Міністраў БССР №200 ад 3.06.1969 года «Аб арганізацыі Прыпяцкага дзяржаўнага ландшафтна-гідралагічнага запаведніка» ў складзе Міністэрства лясной гаспадаркі быў арганізаваны Прыпяцкі дзяржаўны ландшафтна-гідралагічны запаведнік. У 1996 годзе Прыпяцкі дзяржаўны ландшафтна-гідралагічны запаведнік быў рэарганізаваны ў нацыянальны парк «Прыпяцкі».

Водная сістэма нацыянальнага парку Прыпяцкі

Нацыянальны парк Прыпяцкі размешчаны ў даліне ракі Прыпяць у цэнтры Палескай нізіны. Пасля адступлення ледніка Прыпяцкае Палессе ўяўляла сабой велізарны водны басейн, запоўнены талымі ледавіковымі водамі, які пазней атрымаў назву «Прыпяцкае мора», а ў часы Сярэднявечча шматлікія балоты Палесся пазначаліся як «Герадотава мора». Паступова, па меры абмялення вадаёма, на яго месцы сфармаваліся шырокія тарфяныя балоты, частка якіх захавалася да нашых дзён.

Нацыянальны парк Прыпяцкі ўяўляе сабой густую сетку буйных і дробных прытокаў ракі Прыпяць і шматлікіх меліярацыйных каналаў, якія былі створаны ў перыяд дзейнасці Заходняй экспедыцыі па асушэння балот Палесся ў канцы XIX стагоддзя. Тэрыторыя парку з поўначы абмежаваная правым берагам Прыпяці, з паўночнага захаду - яе прытокам ракой Ствіга, а з усходу - ракой Убарць.
На тэрыторыі нацыянальнага парку Прыпяцкі налічваецца каля 300 пойменных і старичных азёр. У перыяд паводкі вада можа пакрываць да 70% запаведнай зоны. Прыпяць – самы буйны і шматводны прыток Дняпра. У разводдзе, а таксама пры дажджавых паводках, пойма ракі Прыпяць, самага буйнога і шматводнага прытоку ракі Днепр, затапляецца, а шырыня разліву можа дасягаць 30 км. У перыяд буйных разліваў перад вачыма падарожніка адкрываецца ціхая бясконцая водная роўнядзь прама да гарызонту. У верхнім працягу рэчышча Прыпяці мае мноства каналаў, а на астатнім працягу ўтварае меандры, старыцы і залівы, ёсць шмат глейкіх і пяшчаных выспаў. Адрознівае гэты рэгіён працяглае вясновае разводдзе і амаль штогадовы восеньскі ўздым ўзроўню вады.
Басейн ракі Прыпяць складаецца з звілістых, спакойных і зарастаючых рэк, мноства меліярацыйных каналаў, штучных вадаёмаў і балотаў.
Навукоўцы мяркуюць, што нацыянальны парк з'яўляецца гідралагічным замкнёным раёнам. На тэрыторыі парку водзіцца каля 38 відаў рыб. Сярод іх асаблівую цікавасць выклікае сом, а ў ціхіх старыцах водзяцца акунь, лінь і чырвонапёрка, на плыткаводдзе прыходзяць на нераст вушакі рыб: ляшча, шчупака, чэхонi, плоткі, язя.

Раслінны і жывёльны свет нацыянальнага парку Прыпяцкі

Выключную каштоўнасць нацыянальнага парку Прыпяцкі ўяўляюць пойменныя ландшафты, якія не маюць аналагаў ў свеце. Тут векавыя дубровы чаргуюцца з забалочанымі лугамі, ўчасткамі рэдкалессі і кустоў, поймавымi азёрамі, асобнымі дзюнамі.
Дзякуючы шырокай паласе пераходных і верхавых балот Палессе называюць Лёгкімі Еўропы, бо даўно вядома, што балоты лепш лясоў ўзбагачаюць паветра кіслародам.
Лесу разам з балотамі і пойменна-рачнымі комплексамі займаюць каля 95% плошчы нацыянальнага парку. Тут захаваліся унікальныя для ўсёй Усходнееўрапейскай раўніны пойменныя дубровы Палесся. Побач размяшчаецца не менш дзіўны букавы лес дрэвы якога дасягаюць 100-гадовага ўзросту. У пераходнай паласе ад балот да суходолаў і ўздоўж вадацёкаў растуць астраўныя ельнікі – рэлікты апошняга ледніковага перыяду. На поўдні парку на пясчаных грудах, градах і дзюнах водна-ледавіковай раўніны растуць тыповыя палескія сасновыя бары, а ў бязлеснай частцы поймы раскінуліся пойменныя лугі з буйнай травяністай расліннасцю.

Флора нацыянальнага парку ўключае больш за 1000 відаў вышэйшых раслін, з якіх 47 занесенны у Чырвоную Кнігу Рэспублікі Беларусь. Сярод чырвонакніжных раслін растуць арніка горная, баранец звычайны, сальвiнiя плаваючая, воўчаягадны баравік, лілія кудраватая, гарлачык белы, сон-трава, вадазбор звычайны, першацвет вясновы і іншыя.

Жывёльны свет нацыянальнага парку багаты і разнастайны, характарызуецца значнай колькасцю шэрагу рэдкіх відаў, якія больш нідзе ў Беларусі не сустракаюцца. На тэрыторыі парку жыве больш за 45 відаў млекакормячых, 7 відаў рэптылій, 11 відаў амфібій, больш за 3300 відаў беспазваночных жывёл. З буйных капытных жывёл лось, кабан, казуля, распаўсюджаныя драпежнікі - рысь, воўк, лісіца, тхор, ласка, лясная куніца. На тэрыторыі парку паспяхова праводзіцца рэаклiматызацыя зубра, а таксама амерыканскай норкі, янотападобнага сабакі, андатры. Найбольш багатыя па складзе і практычна не маюць аналагаў у рэгіёне супольнасці прымеркаваны да абалоннай экасістэмы ракі Прыпяць.

Нацыянальны парк Прыпяцкі - сапраўдны рай для арнітолагаў. Тут сканцэнтраваны найважнейшыя месцапражываннi рэдкіх відаў, занесеных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь, ахоўных відаў Еўропы, у тым ліку якія знаходзяцца пад глабальнай пагрозай знікнення. У цэлым нацыянальны парк засяляюць 256 відаў птушак - гэта 98% ад фауны птушак Палесся і 79% арнітафаўны ўсёй Беларусі.
Асаблівую навуковую каштоўнасць нацыянальнага парку надаюць шматлікія калоніі каляводных і прыбярэжных відаў птушак: вялікая і малая белыя чаплі, шэрая і рыжая чаплі, розныя віды кулікоў, чаек, крачак, качак. Даліна ракі Прыпяць з'яўляецца найважнейшым міграцыйным калідорам для птушак, якія ляцяць з месцаў зімоўкі ў Заходняй Еўропе да месцаў гнездавання ў тундру і лясную зону еўрапейскай часткі Расіі - гусей, свiязi, турухтана і іншых каляводных птушак. На тэрыторыі парку жыве 90% птушак, занесеных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь. Сярод іх – чорны бусел, шэры журавель, зялёны дзяцел, лазараўка белая, балотная сава, арлан-белахвост.

Экскурсійныя маршруты па нацыянальным парку Прыпяцкі

Багатая прыродная спадчына Нацыянальнага парку Прыпяцкі прыцягвае сюды пераважна турыстаў-эколагаў, якім цікавы працэс назірання розных відаў жывёл або птушак у дзікай прыродзе. Размяшчэнне парку на тэрыторыі Палескай нізіны, у царстве пойменных лугоў, дуброў і воднай роўнядзі, зрабіла яго ўлюбёным месцам для навукоўцаў-арнітолагаў і аматараў птушак. Для аматараў некранутай прыроды прапануюцца экалагічныя туры рознай працягласці, у тым ліку батанічныя і арнiталагiчныя. Тут праводзіцца сур'ёзная праца па назіраннi відаў: выяўленні месцаў іх пражывання і канцэнтрацыі дзікіх жывёл, карціравання паселішчаў, вывучэнне следавой дзейнасці. Вялікую цікавасць у гасцей парку выклікаюць экалагічныя сцежкі і фотосафары, а таксама прагулкі на цеплаходзе па Прыпяці. Для паўнавартаснага адпачынку на прыродзе арганізаваны турыстычныя стаянкі, размешчаныя на беразе Прыпяці, дзе можна спыніцца на пікнік, прыгатаваць вуха і духмяны шашлык.

Даволі поўнае ўяўленне аб прыродзе Палесся можна сфармаваць у рамках наведвання новага Музея прыроды, які размешчаны ў аграгарадку Ляскавічы. Музей знаёміць гасцей з тыпавымі палескiмi ландшафтамі і біялагічнай разнастайнасцю парку, а таксама гісторыяй Палескага побыту ў тэматычным зале этнаграфіі, археалогіі і ў «хаце Палешука».

Беларускае Палессе нароўні з некранутай прыродай славіцца дзіўнымі багатымі народнымі традыцыямі і этнакультурнай самабытнасцю. Горад Тураў - цэнтр Старажытнага Тураўскага княства, які захоўвае гісторыю ад старажытнага гарадзішча да сучаснасці. Горад, які часта называюць другім Ерусалімам, здзівіць гасцей мясцовым каларытам і каменнымі крыжамі, якія былі вылаўлены ў рацэ і выраслі з зямлі на Барысаглебскіх могілках.

Адметнай асаблівасцю Палесся з'яўляюцца і самі людзі - Палушекi з іх асаблівым палескім дыялектам, аўтэнтычнымі песнямі і танцамі, хатнім укладам і рамёствамі. Цяпер гэта не проста аб'ект вывучэння – гэта адны з турыстычных брэндаў рэгіёну.
Для захавання традыцыйнай культуры Палесся ў нацыянальным парку Прыпяцкі праводзіцца фестываль этнакультурных традыцый «Кліч Палесся», дзе госці фестывалю могуць пазнаёміцца з мясцовымі народнымі ўмельцамі на Горадзе майстроў, атрымаць асалоду ад творчасцю прафесійных і самадзейных калектываў, каб прыняць удзел у кірмашы.
Адкрыць для сябе непаўторны і дзівосны свет беларускага Палесся можна на экскурсіі Тураў-Ляскавічы.

Функцыянальныя зоны нацыянальнага парку Прыпяцкі

Нацыянальны парк Прыпяцкі створаны для захавання прыроднага комплексу даліны ракі Прыпяць як эталона прыродных ландшафтаў і сховішча генетычнага фонду расліннага і жывёльнага свету Беларускага Палесся і яго выкарыстання ў працэсе прыродаахоўнай, навуковай, асветніцкай, турыстычнай, рэкрэацыйнай і аздараўленчай дзейнасці.
Для рэалізацыі гэтых мэтаў у межах парку выдзелены наступныя функцыянальныя зоны:

• Запаведная зона (35,1%) - прызначана для захавання прыродных комплексаў і аб'ектаў, забеспячэння ўмоў іх натуральнага развіцця. Тут забараняюцца ўсе віды дзейнасці, акрамя правядзення навуковых даследаванняў і мерапрыемстваў па яе ахове.
• Зона рэгуляванага выкарыстання (54,5%) - прызначаны для захавання прыродных комплексаў і аб'ектаў, забеспячэння ўмоў іх натуральнага развіцця і аднаўлення. Тут усталёўваецца рэжым аховы і выкарыстання, якая абмяжоўвае асобныя віды гаспадарчай і іншай дзейнасці, і выкарыстанне прыродных рэсурсаў у адпаведнасці з палажэннем аб нацыянальным парку.
• Рэкрэацыйная зона (1,2%) - прызначаны для ажыццяўлення турызму, адпачынку і аздараўлення грамадзян, у межах якой устанаўліваецца рэжым, які забяспечвае ахову і ўстойлівае выкарыстанне рэкрэацыйных рэсурсаў.
• Гаспадарчая зона (9,2%) - прызначаная для забеспячэння функцыянавання нацыянальнага парку, у межах якой ажыццяўляецца гаспадарчая і іншая дзейнасць з выкарыстаннем прыродаахоўных тэхналогій, не перашкаджае захаванню асабліва ахоўных прыродных комплексаў і аб'ектаў, турыстычных і рэкрэацыйных аб'ектаў.

Карысныя спасылкі

Дадатковая інфармацыя аб Нацыянальных парках Беларусі.