Праспект Незалежнасці

Ад плошчы Незалежнасці бярэ свой пачатак аднайменны праспект, хаця раней назву сваю ён мяняў 14 разоў. Гэта цэнтральная і найбуйнейшая магістраль Мінска, маштабны твор мастацтва і захавальнік памяці. Ён памятае мноства палітыкаў, пісьменнікаў, мастакоў… Праспект Незалежнасці — адзіны прыклад такога працяглага ўчастка гарадской забудовы, дзе ўдалося ў поўнай меры захаваць адзінства формы і стылю. Праспект прэтэндаваў на ўнясенне ў Спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Ці часта вуліца становіцца помнікам архітэктуры? Мы прывыклі адносіць у ліку архітэктурных шэдэўраў царквы ці касцёлы, палацы ці замкі. Але ў Менску ёсць такая славутасць — праспект Незалежнасці. Перадгісторыя яго з'яўлення вельмі сумная. Бо пасля вайны Менск ляжаў у руінах — прыйшлося цалкам адбудоўваць нанова галоўную вуліцу горада. Адсюль і такая цэласнасць стылю.

Дзе зараз пралягае галоўны праспект Мінска — раней былі вуліца Савецкая і Барысаўскі тракт. Але пасля вайны на Савецкай засталося толькі дзесяць будынкаў, што стала прычынай карэннай перабудовы. Калі параўнаць цяперашні праспект і старую вуліцу, то першы стаў не толькі даўжэйшы, але шырэйшы і прамейшы.

Яшчэ адна асаблівасць праспекта — колькасць перамен у імені галоўнай мінскай магістралі. Першая назва, якая дайшла да нас — гэта вуліца Захар'еўская. Так яна звалася да 1919 гады. Назва звязана з першым мінскім губернатарам Захарам Якаўлевічам Карнеевым. Гэта і была самая ўстойлівая назва: так вуліца называлася больш за сто гадоў. А далей: Савецкая, Адама Міцкевіча, зноў Савецкая, Хаўпштрасэ, Савецкая, праспект Сталіна, Ленінскі праспект, Францыска Скарыны, праспект Незалежнасці.

Сучасны праспект Незалежнасці бярэ свой пачатак на плошчы Незалежнасці (раней Леніна). Праспект можна ўмоўна падзяліць на тры часткі. Першая пачынаецца на плошчы Незалежнасці і ідзе да плошчы Перамогі, другая — ад плошчы Перамогі да плошчы Калініна, і трэцяя — ад плошчы Калініна да ўезду ў Мінск.

Самую вялікую каштоўнасць уяўляе сабой цэнтральная частка праспекта, якая была пабудавана ў 1940–1960-х гадах у стылі сталінскі ампір. Усе будынкі з'яўляюцца часткамі гарманічнага архітэктурнага ансамбля, які ахоўваецца дзяржавай. Дарэчы, гэтая частка праспекта Незалежнасці прэтэндуе на ўключэнне ў спіс сусветнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА.

Аўтарам праекта забудовы быў акадэмік Міхаіл Паруснікаў. Яго праект адобрылі ў 1947 годзе. У самым пачатку рэалізацыі праекта на праспекце з'явіўся будынак Мінскага галоўпаштамта. Пабудавалі яго ў 1949–1953 гадах, ён нагадвае нам пра класіцыстычную архітэктуру. Наадварот яго да 1967 году вырас сучасны гатэль «Менск».

Асноўная частка жылых дамоў цэнтральнай часткі праспекта была выканана па тыпавых праектах, гэта магло б знізіць архітэктурную каштоўнасць забудовы. Аднак тут, з дзіўнай манументальнасцю, быў узведзены адміністрацыйны будынак. Цяпер — Камітэт дзяржаўнай бяспекі. З ім быў вельмі арганічна злучаны дом у неакласічным стылі, пабудаваны яшчэ да рэвалюцыі — сучаснае МУС Беларусі. Наадварот гэтых будынкаў разбіты сквер, дзе ўсталявалі бюст Феліксу Дзяржынскаму. Дзяржынскага лічылі "бацькам-заснавальнікам" савецкай міліцыі і органаў бяспекі.

Варта звярнуць увагу і на будынкі Нацыянальнага банка і ГУМу. Яго, дарэчы, пачыналі будаваць палонныя немцы, якія паспелі зрабіць падмурак і пачалі мур сцен. Праўда, у 1948 годзе іх усіх адправілі ў Нямеччыну, таму дабудоўвалі краму савецкія будаўнікі. Адкрыўся ГУМ 5 лістапада 1951 года. Відавочцы прыгадваюць, што ў першы дзень стаяў такі ажыятаж, што чарга расцягнулася па праспекце на цэлы кіламетр. І коннай міліцыі прыйшлося стрымліваць яе. ГУМ быў прыгожы не толькі звонку, але і ўнутры. Яго строй проста ўражвала: драўляныя вітрыны, шаўковыя гардзіны, вялікая колькасць люстэркаў і бронзавых упрыгожванняў. ГУМ быў даволі-такі сучаснай крамай, і ўжо ў 1969 году ўкараніў самаабслугоўванне — адным з першых у Звязе.

Плошча Незалежнасці, плошчай Перамогі, Кастрычніцкая плошча, плошча Якуба Коласа і іншыя — яны сталі жамчужным архітэктурным каралем праспекта Незалежнасці. Кожная з іх нясе ў сабе мноства здабыткаў архітэктуры.

Ад плошчы Калініна ідзе апошні ўчастак праспекта, які заканчваецца ў мікрараёне Уручча. Тут разбіты парк імя Чалюскінцаў, а таксама дзіўны Батанічны сад. Для дзяцей тут пабудавана Мінская дзіцячая чыгунка. Тут жа размяшчаецца і Нацыянальная бібліятэка.

Праспект Незалежнасці — архітэктурны шэдэўр, які ўключаны ў дзесяцітомную энцыклапедыю «Сусветная архітэктура 1900–2002».